DSC03235 (4)

TYPY TEKSTÓW I GATUNKI MOWY 297

komunikacyjną. Własności wypowiedzi oralnej wykazują także różne gatunki folkloru.

W folklorze, który obejmuje językowe wytwory artystyczne kultury ludowej, zmienia się status kluczowego dla naszych rozważań pojęcia tekstu. Pieśń ludowa czy oracja weselna, bajka lub lament nie są wytworem człowieka, który je wygłasza. Ale nie są też repliką gotowego tekstu, jak to jest w wypadku odtwarzania tekstów literackich, np. recytacji wiersza. Utwór istnieje w postaci pewnego wzorca usankcjonowanego tradycją. Wzorzec ten jest powielany przy użyciu spetryfikowanych schematów słowno-strukturalnych, tzw. formuł, i uzyskuje za każdym razem nieco inną postać. Utwór nie stanowi zatem jednostkowego komunikatu, lecz otwarty zbiór wariantów. Tak więc, jeśli mówi się o tekście lu-d o w y m - np. o tekście ballady — to trzeba pamiętać, że jest to zapis jednego z możliwych wariantów, jakie są manifestacją danej ballady.

Formuły używane przy reprodukcji utworu ludowego tworzą kanwę kompozycyjną utworu. Wykorzystywane są m.in. do wyznaczania jego początku i końca, a także do zespalania poszczególnych członów wypowiedzi. Wskazać można charakterystyczne delimitatory różnych gatunków folklorystycznych, np. I ja tam bytem. Miód i wino piłem... - w zakończeniu bajki, której motywem finalnym jest zawarcie małżeństwa Istnieją też typowe folklorystyczne mechanizmy spajania tekstu, np. tzw. konkate-nacje, polegające na tym, że zakończenie zdania, strofy lub wersu powtarzane jest dokładnie lub z niewielkimi zmianami na początku następnego członu (np. ...Kasia gąski pasała. Gąski pasała i tak sobie śpiewała...). Tego rodzaju techniki spójnościowe związane są z oralnym charakterem utworów ludowych: ułatwiają zapamiętywanie głównych elementów tekstu i zachowanie właściwego następstwa elementów kompozycyjnych.

Kolejne przeciwstawienie istotne z punktu widzenia typologii tekstu to opozycja wypowiedzi dokonywanych w życiu prywatnym iw życiu publicznym. Odrębność tych form komunikacji wyraża się m.in. w sposobie użytkowania „wspólnej wiedzy”, która stanowi czynnik pragmatyczny wykorzystywany przy tworzeniu i interpretacji sensu. W wypowiedziach przynależnych do sfery życia prywatnego uczestnicy aktu komunikacji zwykle znają się osobiście. Wówczas stosunkowo łatwo nadawca może przewidzieć, jaki zakres „wspólnej wiedzy" jest dostępny odbiorcy i w tych granicach korzysta z niej w sposób dość swobodny. Powtarzalność kontaktów utwierdza mówiącego w jego rozpoznaniu zasobu przekonań słuchacza i wyklucza niefortunne zachowania komunikacyjne. Znajomy rozmówca z większą łatwością może odtworzyć relacje tematyczne w tekście - nawet wtedy, gdy motywowane są czymś spoza tekstu, np. kiedy uwikłane są w sytuację komunikacyjną tub zdarzenia ze wspólnej przeszłości nadawcy i odbiorcy. Może pokonać duże skoki poję-