DSC03231 (4)

MECHANIZMY SPÓJNOŚCI TEKSTU 293

rżeniu może podlegać element bezpośrednio przyległy, np. gdy temat zdania powtarza informację zawartą w remacie zdania poprzedniego. Możliwa jest też powtarzalność na odległość; por. Frantiśek Daneś, Mayenowa, 1974, red.).

Dzięki tym powtórzeniom informacji powstają w tekście spójnym mniej lub bardziej powikłane łańcuchy zazębień. Treść nowo komunikowana staje się w dalszym ciągu punktem wyjścia dla kolejnej porcji informacji: novum zamienia się w datum. Tekst spójny wykazuje zatem pewien konieczny naddatek informacji, a więc pewien stopień redundancji. Owa redundancja nie jest jednak komunikacyjnie jałowa. Służy budowaniu spójnej wypowiedzi.

Powtarzalność informacji w tekście może się przejawiać w sposób łatwo dostrzegalny lub utajony. Kolejny temat może dosłownie powtarzać element wprowadzony w zdaniach poprzednich, np. Piotr znalazł zabłąkanego psa. Pies był bardzo wychudzony. Może być powtórzeniem części jego znaczenia, a więc stanowić derywat semantyczny, np. W pokoju stała choinka. Drzewko sięgało do sufitu. Powtórzenie może być też mniej naoczne, uwikłane w relacje przedmiotowe i dające się uzasadnić na podstawie wiedzy o świecie, np. Janek czyta „Cyberiadę" Lema. Fantastyka tego typu bardzo mu odpowiada; Kasia złamała nogę. Gips założono jej w pogotowiu. W pierwszej parze przytoczonych zdań temat „fantastyka tego typu” daje się powiązać z poprzedzającym kontekstem tylko wówczas, gdy wiadomo, że Cyberiada Stanisława Lema stanowi cykl opowiadań fantastycznych. W drugiej parze temat „gips” powiązany jest z poprzednim zdaniem relacją przyczynową: złamana noga powinna być złożona i powinien być na niej założony gips. Jak widać, spójność zdeterminowana relacjami przedmiotowymi wymaga określonej wiedzy i może być odtworzona jedynie przez takiego odbiorcę, który jest dostatecznie zorientowany w sprawach omawianych w tekście. Ten typ spójności spełnia się przy udziale czynników pragmatycznych.

Różne rodzaje nawiązań tematycznych z tematyzacją poprzedzającego rematu lub tematu, całego zdania lub ciągu zdań; z tematyzacją styczną albo na odległość; z tematyzacją motywowaną relacjami semantycznymi lub w sferze przedmiotowej - stanowić mogą podstawę charakterystyki stylistycznej tekstów. Poszczególne sposoby tematyzacji i łańcuchy tematyczne o określonym układzie nawiązań okazują się typowym elementem konstrukcyjnym w tekstach reprezentujących rozmaite gatunki wypowiedzi.

Umiejętna tematyzacja, dostosowana do wymogów gatunkowych i biorąca pod uwagę okoliczności przekazu tekstu oraz zakres wspólnej wiedzy nadawcy i odbiorcy, stanowi ważny element kultury języka. Im odleglejsze są nawiązania tematyczne w tekście, w im większym stopniu odwołują się do relacji przedmiotowych, tym rekonstrukcja koherencji tekstu dokonywana przez odbiorcę może być trudniejsza. Nadawca powi-