DSC03229 (3)

MECHANIZMY SPOJNOSCI TEKSTU

Koherencja tekstu odtwarzana jest przy jego odbiorze. Odbiorca rekonstruuje ją poprzez ciąg wnioskowań i hipotez interpretacyjnych. Skuteczne odtworzenie związków treściowych w procesie odbioru tekstu zależy od aktywności odbiorcy komunikatu, który z kolejnych porcji informacji powinien zbudować jednolitą całość znakową. Te działania interpretacyjne — wymagające niejednokrotnie znacznej dozy inwencji - poddane są wszakże pewnym rygorom: odbiorca kieruje się przede wszystkim obiektywnymi wskaźnikami spójności zawartymi w tekście, czyli takimi własnościami językowymi kolejnych zdań, które przesądzają o ich spójności linearnej czy strukturalnej.

Najogólniejszą cechą spójnego tekstu jest to, że stanowi on komunikat / przekazywany przez jeden podmiot mówiący, którym może być jeden człowiek lub grupa ludzi (a w pewnych wypadkach także inne istoty).

Ów podmiot pozostaje stale ten sam w toku przekazywania całego komunikatu. Ponadto komunikat kierowany jest stale do tego samego odbiorcy - indywidualnego bądź zbiorowego.

Jedność nadawcy i odbiorcy znajduje wyraz w tym, że wszystkie wyrażenia okazjonalne typu ,ja - ty i tu - teraz” (w terminologii Jakobsono-wskiej - „przełączniki”, ang. shifters) są w kolejnych zdaniach tekstu skorelowane pod względem referencjalnym. Każde „tu” i „teraz” odniesione jest do miejsca i momentu mówienia stale tego samego nadawcy do tego samego odbiorcy. Z tej semantyczno-pragmatycznej właściwości wypowiedzi wynika pewna przesłanka istotna dla jej koherentnej interpretacji: tekst usytuowany jest w jednej perspektywie świadomościowej; przy jego interpretacji aktualizuje się jakiś określony i ograniczony zasób wiedzy o świecie, będący w posiadaniu danego nadawcy i przywoływany ze względu na danego odbiorcę.

Tekst spójny definiowany jest jako wypowiedź na jeden temat. Ta in-' herentna cecha tekstu bywa objaśniana w rozmaity sposób. Mówi się na przykład, że wszystkie zdania tekstu stanowią cząstki pewnej treści globalnej dającej się wyrazić jednym zdaniem. Temat tego zdania to zarazem temat całego tekstu. Owa jedność przedmiotowa tekstu przesądza o tym, że tekst może być streszczany i parafrazowany.

Inny sposób ukazania jedności tematycznej tekstu uwzględnia jego aspekt procesualny — tworzenie spójnego komunikatu. Polega ono na tym, że tekst jako całość realizuje pewien cel komunikacyjny, któremu odpowiada określony plan - aktualizowany i modyfikowany w trakcie tworzenia kolejnych segmentów wypowiedzi. Nadrzędny cel komunikatu determinuje cele cząstkowe, które realizowane są przez następujące po sobie części wypowiedzi, a na poziomie najniższym - zdania.

Treść tekstu jest więc zintegrowana i poddana hierarchizacji. Można ją przedstawić w postaci pewnej globalnej reprezentacji znaczeniowej -makrostruktury (van Dijk, 1980). Linearny układ zdań w tek-