WSP J POLN246

310

Dobrzyńska* Tekst

kowe zamknięte w ramach pojedynczej wypowiedzi. W utworach lirycznych jest to podmiot liryczny, w tekstach narracyjnych - n a r r a -t o r. Partnerem tak wykreowanego nadawcy jest tzw. odbiorca wirtualny, zaprogramowany wewnątrz dzieła literackiego. Akt porozumienia owych podmiotów- przebiega przy udziale pewnego zasobu „wspólnej wiedzy”; ten horyzont świadomości i podzielanych przekonań dopełnia obraz nadawcy i odbiorcy wpisany w utwór.

Koherencja utworu literackiego nie jest zrelatywizowana wobec realnej sytuacji mówienia i takich jej parametrów, jak „tu i teraz” mówiącego. Komunikat literacki kreuje pewną sytuację fikcyjną, zlokalizowaną czasowo i przestrzennie wobec podmiotu wypowiedzi i ustalającą wszystkie kolejne zmiany sytuacji wobec tego umownego punktu odniesienia. Dzięki tego typu konstruktom wypowiedź literacka może się stać wypow-iedzią koherentną.

Druga istotna właściwość tekstów literackich to - jak sądzi wielu badaczy - ich swoista wtórność w-obec gatunków- i form wypowiedzi nieliterackich. Zgodnie z tym poglądem literatura naśladuje i przetwarza formy komunikacji nieliterackiej, poddaje je różnym dodatkowym konwencjom. Owa mi-metyczność literatury wobec struktur tekstowych używanych poza jej zasięgiem sprawia, że koniecznym punktem wyjścia do badania utworów literackich powinna się stać obserwacja form komunikatów- nieartystycznych: poetyka musi być budow-ana na fundamencie teorii tekstu i analizie wszelkich zjaw-isk mownych.

Przykładami struktur tekstowych przenoszonymi z uniwersum mowy-w obręb literatury mogą być takie formy gatunkow-e, jak opowiadanie, list, wyznanie, modlitwa, a także prostsze formy wypowiedzi, jak opis. opowiadanie (w- sensie: przedstawienie zdarzeń kolejno po sobie następujących), wywód. Odniesienie odpowiednich konstrukcji literackich do zjawisk tekstowy-ch pozaliterackich pozwala odróżnić ogólne mechanizmy tekstotwórcze od konwencji czysto artystycznych, występujących w obszarze literatur)-.

Kończąc ten przegląd typologiczny, uw-zględniający podstawowe opozycje w strukturze tekstów i sposobach ich funkcjonowania jako nośników informacji, przyjrzyjmy się jeszcze dziedzinie tekstów- pod kątem zdeterminowanych historycznie związków wypowiedzi z różnymi sferami życia społecznego i wypracow-anych w- nich schematów komunikacyjnych. Powtarzalne okoliczności użycia tekstów- sprawiły, ze wy-powiedzi spełniające te same funkcje i wy-kazujące te same parametry pragmatyczne uległy pew-nej typizacji: w- procesie historycznym wykształciły się różne formy gatunkowe. Poszczególne gatunki spełniają odmienne cele komunikacyjne. Powielają pewne stałe schematy układu kompozycyjnego (patrz hasło: Gatunkowe wzorce wypowiedzi).

Odmiany gatunkowe rozpoznane zostały najpierw- w- obrębie literatury, gdzie od starożytności wyróżnia się takie gatunki, jak oda, satyra,