WSP J POLN244

308

Ttwsa Dołrryilskz, Tekst

nikacji zwykle znają się osobiście. Wówczas stosunkowo łatwo nadawca może przewidzieć, jaki zakres „wspólnej wiedzy” jest dostępny odbiorcy i w tych granicach korzysta z niej w sposób dość swobodny. Powtarzalność kontaktów utwierdza mówiącego w jego rozpoznaniu zasobu przekonań słuchacza i wyklucza niefortunne zachowania komunikacyjne. Znajomy rozmówca z większą łatwością może odtworzyć relacje tematyczne w tekście - nawet wtedy, gdy motywowane są czymś spoza tekstu, np. kiedy uwikłane są w sytuację komunikacyjną lub zdarzenia ze wspólnej przeszłości nadawcy i odbiorcy. Może pokonać duże skoki pojęciowe cechujące niekiedy układy izotopicz-ne, o których mówiliśmy, charakteryzując mechanizmy spójności tekstu.

Komunikacja publiczna nie oferuje takich możliwości. Zakres „wspólnej wiedzy” musi tu być znacznie ograniczony, a w wypadku komunikatów urzędowych podlega on wręcz instytucjonalizacji. Wypowiedź nie może być obliczona na duża domyślność odbiorcy. Powinna zawierać wyraziste leksykalne wykładniki spójności. Oficjalny charakter porozumienia narzuca duże rygory co do formy komunikatu. Wypowiedzi poddają się ustalonym schematom gatunkowym, wykładniki delimitacji i metatekstowe elementy spajające tekst przybierają w nich często postać gotowych formuł. Sposób zwracania się nadawcy do odbiorcy zależny jest od ich statusu społecznego i ról w życiu publicznym w sferze, w której przebiega porozumiewanie się. Sposób ten jest na tyle sformalizowany, że w wypadku wypowiedzi oficjalnej indywidualnego nadawcy do indywidualnego odbiorcy mówić można o obowiązywaniu „etykiety” językowej.

Wśród wypowiedzi publicznych znaczącą grupę stanowią komunikaty formułowane przez podmiot zbiorowy - grupę ludzi lub instytucję - skierowane do jednego lub wielu odbiorców. Opozycja w y p o w i e d z i indywidualnych i zbiorowych to kolejna podstawia typologii tekstu. W perspektywie życia społecznego istotne jest, jakie podmioty indywidualne i zbiorowe mogą być nadawcami i adresatami tekstów-. Czy na przykład nadawcą tekstu może być zbiorowość wyznaniowa? W zależności od tego, kim jest podmiot wypowiedzi i czy jest on jednostkowy, czy zbiorowy -w różny sposób ustrukturowany jest sam komunikat.

Są takie teksty, które istnieją względnie samodzielnie jako wypowiedzi jednej osoby, nieobliczone na natychmiastow-ą odpowiedź, i takie, które zespalają się w ciągi replik dialogowych. Dialog nie jest pojedynczym koherentnym tekstem, bo nie spełnia definicyjnego warunku jedności podmiotu mówiącego. Niemniej trudno zaprzeczyć, że repliki dialogu nie są pozbawione zw-iązku i że wykazują pewne powiązania linearne. Stąd te wyższego rzędu struktur}- komunikacyjne stają się również przedmiotem zainteresowania teorii tekstu, czemu sprzyja też rozwój pragmatyki lingwistycznej i ujawnienie kooperacyjnych aspektów- komunikacji międzyludzkiej (Boniecka, 1999).