WSP J POLN239

302

Tema Chbrjriska. Tekst

go tekstu. Owa jedność przedmiotowa tekstu przesądza o tym, że tekst może być streszczany i parafrazowany.

Inny sposób ukazania jedności tematycznej tekstu uwzględnia jego aspekt procesualny - tworzenie spójnego komunikatu. Polega ono na tym, że tekst jako całość realizuje pewien cel komunikacyjny, któremu odpowiada określony plan - aktualizowany i modyfikowany w trakcie tworzenia kolejnych segmentów wypowiedzi. Nadrzędny cel komunikatu determinuje cele cząstkowe, które realizowane są przez następujące po sobie części wypowiedzi, a na poziomie najniższym - zdania (Duszak, 1998).

Treść tekstu jest więc zintegrowana i poddana hierarchizacji. Można ją przedstawić w postaci pew-nej globalnej reprezentacji znaczeniowej - ma-krostruktury (van Dijk, 1980). Linearny układ zdań w tekście okazuje się na płaszczyźnie sensu układem zhierarchizowanym. Wyodrębniają się w nim różne skupienia zdań zespolonych funkcjonalnie: ow^re zdania uczestniczą łącznie w dokonywaniu pewnych czynności komunikacyjnych, np. stanowią opis jakiejś rzeczy czy zjawiska, opowiadają o jakimś zdarzeniu, służą przeprowadzeniu wywodu, stanowdą egzemplifikację jakiejś tezy. Ujawnienie funkcji poszczególnych zdań w takich całostkach komunikacyjnych - wypełniających części tekstu lub cały tekst - warunkuje rozumienie wypowdedzi. Rozpoznanie tych całostek komunikacyjnych jest też istotne z punktu wodzenia przynależności gatunkowej teksru.

Układ treści, jak też funkcja poszczególnych części tekstu bywsją omawiane w zdaniach metatekstowych typu: Na początku zajmę się..., Przejdźmy z kolei do..., Oto przykład..., Z powyższego wywodu można wyprowadzić następujące wnioski..., Na marginesie powiem..., Po pierwsze..., po drugie..., po trzecie..., Reasumując..., Na koniec dodam jeszcze jedno... Metatekst służy więc do nadania tekstowi owej spójności, choć wyrażenia metatekstowe same przynależą do innego poziomu komunikatu niż reszta wypowiedzi mówiąca o sytuacji przedmiotowej.

Ciągi zdań w tekście mogą być zespolone relacjami logicznymi, jakie znamy ze składni zdań pojedynczych i złożonych. Ich związek może być oparty na współrzędności (tworzą wówczas układy paralelne) lub na podrzęd-ności (wchodzą np. w relacje warunkowe, czasowe, przyczynowo-skutkowe). Owe związki logiczne zdań mają swoje wykładniki: spójniki współrzędne i podrzędne. Niekiedy jednak relacja łącząca dwa zdania pozostaje niewyrażona. Związek pozbawiony wykładników leksykalnych musi zostać zrekonstruowany przez odbiorcę, by tekst pozostał wypowiedzią spójną, np. Piotr oddał samochód do przeglądu. Wybierał się w dłuższą podróż (=Ponieważ wybierał się w dłuższą podróż). Rekonstrukcja związku może być dokonana na podstawie ogólnej wiedzy o świecie i znajomości sytuacji, której dotyczą dwa analizowane zdania. Nie zawsze jest to rzeczą łatwą. Teksty o niskim stopniu werbalizacji stosunków- międzyzdaniowych są trudniejsze