dobrzy 25252525F1ska 6

3:2 Trcki ZWt.-jitw.*. TrKu

go tekstu. Owa jedność przedmiotowa tekstu przesądza o tym, że tekst może być streszczany i parafrazowany.

Inny sposób ukazania jedności tematycznej tekstu uwzględnia jego aspekt procesu.il ny - tworzenie spójnego komunikatu. Polega ono na tym. /e tekst jako całość realizuje pewien cel komunikacyjny, któremu odpowia da określony plan - aktualizowany i modyfikowany w trakcie tworzenia kolejnych segmentów wypowiedzi. Nadrzędny cel komunikatu determinuje cele cząstkowe, które realizowane są przez następujące po sobie części wypowiedzi, a na poziomie najniższym - zdania (Duszak. 1998)

Treść tekstu jest więc zintegrowana i poddana hierarchizacji. Można 14 przedstawić w postaci pewnej globalnej reprezentacji znaczeniowo ma krostruktury (van I )ijk. 198C). Linearny układ zdań w tekście okazuje się na płaszczyźnie sensu układem zhierarchizowanym Wyodrębniaj* się w mm różne skupienia zdań zespolonych funkcjonalnie: owe zdania uczestnicz* łącznic w dokonywaniu pewnych czynności komunikacyjnych, np. stanowi* opis jakiejś rzeczy czy zjawiska, opou iadają o jakimś zdarzeniu, służą przeprowadzeniu wywodu, stanowi* cgzempliłikację jakiejś tczv. Ujawnienie funkcji poszczególnych zdań w takich całostkach komunikacyjnych - wypełniających części tekstu lub cały tekst - warunkuje rozumienie wypowiedzi. Rozpoznanie tych całostek komunikacyjnych jest też istotni z punktu widzenia przynależności gatunkowej tekstu.

Układ treści, |.»k tez łunkcja poszczególnych części tekstu hywaja oma wtane w zdaniach metateksiows ch typu: S.t początku zajmę się.... Przejdźmy z kola do.... Oto przykład..., Z powyższego    można wyprowadzać nasię

pn/ifce wnioski.....\.i marginesie powiem..., Po pierwsze..., po drugie..., po trze

i/c.... Reasumując..., \a koniec dodam jeszcze jedno... Metutckst służy więc do nadania tekstowi owej spójności, choć wyrażenia metatekstowe same przynależą do innego poziomu komunikatu niż reszta wypowiedzi mówiąca o sytuacji przedmiotowej.

Ciągi zdań w tekście mogą być zespolone relacjami logicznymi, jakie zna my ze składni zdjń pojedynczych i złożonych. Ich związek może hyc opar ty na współrzędności (twórz* wówczas układy parałelnc) lub na podrzęd-ności (wchodzą np. w relacje warunkowe, czasowe, przyczynowo-skutkowe). Owe związki logiczne zdań mają swoje wykładniki spójniki współ rzędne i podrzędne. Niekiedy jednak relacja łącząca dwa zdania pozostaje niewyrażona. Związek pozbawiony wykładników leksykalnych musi zostai zrekonstruowany przez odbiorcę, by tekst pozostał wypowiedzią spoiną, np. Piotr oddał samochód do przeglądu. Wybierał się to dłuższą podróż (-Po nieuaz wybierał się tr dłuzsząpodróż). Rekonstrukcja związku inozc być do konana na podstawie ogólnej wiedzy o święcie i znajomości sytuacji, której dotyczą dwa analizowane /.dania. Nie zawsze jest to rzeczą łatwą. Teksty o niskim stopniu werbalizacji stosunków międzyzdaniowych są trudniejsze k>|iuki IrfcMu

M«Iuiub

w <xłbiorzc. Ich interpretacja może się rozmijać z zamiarami nadawcy komunikatu. gdyż te same zdania mogą wchodzić w różne relacje, np. Wyszła. Poczuła uf Ufie; może znaczyć tyle co: Wyszła, ponieważ poczuła sic lepie; lub Wyszła i wtedy poczuła sic lepie;. Istnienie lub brak w s kładników spójności logicznej stanowi istotna właściwość stylistyczny tekstu.

Jednym / najważniejszych sposobów przejawiania się spójności linearnej jest izw. tematyzacja. Jak juz mówiliśmy, zdanie użyte w wypowiedzi podlega aktualnemu rozczłonkowaniu na temat i remat. W tekście spójnvm tematy kolejnych zdań cechuje to. że powtarzają one czyść informacji przeka zancj |tiz w zdaniach poprzednich. Może to być informacja zawarta w tema cic lub renucie. w całym zdaniu, a nawet w ciągu zdań. Powtórzeniu może podlegać element bezpośrednio przyległy, np. gdy temat zdania powtarza informację zawartą w rcmacie zdania poprzedniego. Możliwa jest też powtarzalność na odległość (por. Franttśek Daneś, w: Mayenowa. 197-1, red.; Szumska. 1996).

Dzięki tym powtórzeniom informacji powstają w tekście spójnym mniej lub bardziej powikłane łańcuchy zazębień. Treść nowo komunikowana staje się w dalszym ciągu punktem wyjścia dla kolejnej porcji informacji: novum zamienia się w iłaium. Tekst spójny wykazuje zatem pewien konieczny naddatek informacji, a więc pewien stopień redundancji. Owa redundancja nic jest jednak komunikacyjnie jałowa. Służy budowaniu spójnej wypowiedzi

Powtarzalność informacji w tekście może się przejawiać w sposób łatwo dostrzegalny lub utajony. Kolejny temat może dosłownie powtarzać element wprowadzony w zdaniach poprzednich, np. Piotr znalazł zabłąkanego psa Pies był bardzo wychudzony. Może być powtórzeniem części jego znaczenia, a więc stanowić derywat semantyczny, np. W pokoju stała choinka Drzewko sięgało do sufitu. Powtórzenie może być też mniej naoczne, uwikłane w relacje przedmiotowe i dające się uzasadnić na podstawie wiedzy o święcie, np. Janek czyta _HCyberta<ię" Lema. Fantastyka tego typu bardzo mu odpo Włada; Kasia złamała nogę. Gips założono jej w pogotowiu. W pierwszej parze przytoczonych zdań temat „fantastyka tego typu" daje się powiązać / poprzedzającym kontekstem tylko wówczas, gdy wiadomo, że Cybcriada Stanisława Lema stanowi cykl opowiadań fantastycznych. W drugiej parze te mat „gips" powiązany jest z poprzednim zdaniem relacją przyczynową: zła mana noga powinna być złożona i powinien być na niej założony gips. Jak widać, spójność zdeterminowana relacjami przedmiotowymi wymaga określonej wiedzy i może być odtworzona jedynie przez, takiego odbiorcę, którs jest dostatecznie zorientowany w sprawach omawianych w tekście. Ten typ spójności spełnia się przy udziale czynników pragmatycznych.

Różne rodzaje nawiązań tematycznych - z tematyzacją poprzedzającego rcmatu lub tematu, całego zdania lub ciągu zdań; z tematyzacją styczną albo na odległość; z tematyzacją motywowaną relacjami semantycznymi lub