dobrzy 25252525F1ska 5

Tiraj Dntrtyńttj. Teka

\0Q-

Delimiiatory przynależne do różnych płaszczyzn tekstu tworzą złożone *iązki znakowe sygnalizujące lub ujawniające granice wypowiedzi. Także .ani sposób przekazu tekstu ustny czy za pośrednictwem pisma - poddany est różnym konwencjom dclimitacyjnym. Tekst mówiony okolony jest Iłuższymi pauzami, jego zakończeniu towarzyszy spadek linii intonacyjnej, zasem też zwolnienie tempa. Teksty pisane operują własnym zróżnicowa tym repertuarem znaków, w tym - bogatym zestawem znaków typografi-znych stosowanych w drukach, np. winiety, wytłuszczone litery inicjalne, jkład karty tytułowej. Wszystkie te środki słu/a zapewnieniu integralności wypowiedzi - sekwencji wyrażeń językowych tworzącej jeden całościowy znak.

Delimitacja tekstu, jak i inne własności strukturalne wypowiedzi, poddawana być może różnym modyfikacjom i eksperymentom komunikacyjnym. Dziedziną, w której bardzo i /ęsto wprowadzane są nowe konwencje Jehmitacyjne, uchylane zaś i przekształcane dawne, jest obszar literatury -z jego bogatym repertuarem form gatunkowych podległych stałej ewolucji. Uchylenie delintitatorów jednego typu zwykle nie pozbawia tekstu wyrazistego konturu jako odrębnei całości znaczącej, ponieważ - jak mówiliśmy -punkty graniczne rozpoznane być mogą na podstawie innych elementów wiązki znaków. Możliwa )csi tu jednak pewna gra z tekstem gra, w której naruszane są takie konstytuts wne cechy wypowiedzi, jak wyrazistość jej granic. Rezultatem takiej gry jest w skrajnym przypadku tekst o zatartym początku i końcu, przybierający postać wypowiedzi fragmentarycznej, a więc tekst, który zatraca status odrębnego znaku. Ów tekst jest rozchwiany znaczeniowo, zwielokrotniają się możliwości jego interpretacji - zależnie od tego, w jaką domniemaną całość komunikac yjną włączy go sam odbiorca. Ponieważ tych możliwości jest wiele i nie są one w pełni przewidywalne, zatem pewne i ostateczne ustalenia interpretacyjne okazują sic niemożliwe, każde zaś odczytanie jest aktem arbitralnym, otwierając vin nieskończoną perspektywę odczytań alternatywnych. Tekst staje się d / i e ł c m ot w a r -i y m (Eco, 1973).

Naruszanie gatunkowych konwencji deliinitacyjnych prowadzi więc do unegowania integralności znakowej tekstu. Eksperymenty literackie tego :ypu zainicjowane zostały przez l.aurence‘a Sterne'a, autora Podróży sentymentalnej przez Francję i Włochy (1768; przekł. poi. 1817). Poetyka frogmen-u uprawiana była na dużą skalę w romantyzmie. Gry z wyznacznikami gra-tic tekstu pozostają istotnym problemem estetycznym do chwili obecnej.

Mtthiniłiny tpójuofri irktlu

Mechanizmy spójności tekstu

Kolejne zdania wypowiedzi zespalaj.) się w płaszczyźnie sensu, tworząc koherentny całość. Proces ten przebiega przy uwzględnieniu zarówno treści semantyczne) owych zdań (ich znaczenia kodowego), jak i treści pragmatycznych towarzyszących im w danej wypowiedzi. W owym procesie przywoływana jest więc m.in. relewantna „wiedza o święcie”, czyli zespół przekonań na temat tego, o czym mówi tekst, a także wiedza o sytuacji, w której jot on komunikowany (w tym również o uczestnikach aktu komunikacji). Uwzględniana bywa też ogólna wiedza o zasadach komunikacji - taka chociażby. jaką znamy z rozważań o maksymach konwcrsacyjnych Paula Grice'a.

Koherencja tekstu odtwarzana jest przy jego odbiorze. Odbiorca rekonstruuje ja poprzez ciąg wnioskowań i hipotez interpretacyjnych. Skuteczne odtworzenie związków treściowych w procesie odbioru tekstu zależy od aktywności odbiorcy komunikatu, który 7 kolejnych porcji informacji powinien zbudować jednolitą całość znakowi). Te działania interpretacyjne wymagające niejednokrotnie znacznej dozy inwencji - poddane są wszakże pewnym rygorom: odbiorca kieruje się przede wszystkim obiektywnymi wskaźnikami spójności zawartymi w tekście, czyli takimi własnościami ję zykowymi kolejnych zdań. które przesądzają o ich spójności linearnej czy strukturalnej.

Najogólniejszą cechą wzorcowego tekstu spójnego jest to, że stanowi on komunikat przekazywany przez jeden podmiot mówiący, którym może być jeden człowiek lub grupa ludzi (a w pewnych wypadkach także inne istoty). Ów podmiot pozostaje wciąż ten sam w toku przekazywania całego komunikatu. Ponadto komunikat kierowany jest stale do tego samego odbiorcy - indywidualnego bądź zbiorowego.

Jedność nadawcy i odbiorcy znajduje wyraz, w tym, że wszystkie wyrażenia okazjonalne typu „ja - ty - tu - teraz." (w terminologii Jakobsonowskiej - „przełączniki", ang. sbifiers) są w kolejnych zdaniach tekstu skorelowane pod względem refcrencjalnym. Każde „tu" i „teraz” odniesione jest do miejsca i momentu mówienia stale tego samego nadawcy do tego samego odbiorcy. Z tej semaniyczno-pragmaiyczncj właściwości wypowiedzi wynika pewna przesłanka istotna dla jej koherentnej interpretacji: tekst usytuowany jest w jednej perspektywie świadomościowej; przy jego interpretacji aktualizuje się jakiś określony i ograniczony zasób wiedzy o święcie, będący w posiadaniu danego nadawcy i przywoływany ze względu na danego odbiorcę.

Tekst spójny definiowany jest jako wypowiedź na jeden temat. Ta inhe-rent na cecha tekstu bywa objaśniana w rozmaity sposób. Mówi się na przykład, że wszystkie zdania tekstu stanowią cząstki pewnej treści globalnej dającej się wyrazić jednym zdaniem. Temat tego zdania to zarazem temat całe-