dobrzy 25252525F1ska 5

i'(' rvj PdrTymCj. T<W»

*00

Delimitatory przynależne do różnych płaszczyzn tekstu tworzą /łożone Aiazki znakowe sygnalizujące lub ujawniające granico wypowiedzi. Także .ant sposób przekazu tekstu ustny czy /a pośrednictwem pisma - poddany est różnym konwencjom dclimitacyjnym. Tekst mówiony okolony jest iłużs/ymi pauzami, jego zakończeniu towarzyszy spadek linii intonacyjnej, zasem też zwolnienie tempa. Teksty pisane operują własnym zróżnicowa tym repertuarem znaków , w tym - bogatym zestawem znaków typografi-znych stosowanych w drukach, np. winiety, wytłuszczone litery inicjalne, jkład karty tytułowej. Wszystkie tc środki służą zapewnieniu integralności wypowiedzi - sekwencji wyrażeń językowych tworzącej jeden całościowy znak.

Delimitacja tekstu, jak i inne własności strukturalne wypowiedzi, poddawana być może różnym modyfikacjom i eksperymentom komunikacyjnym. Dziedziną, w której bardzo i/ęsto wprowadzane są nowe konwencje Jelimitacyjne, uchylane zaś i przekształcane dawne, jest obszar literatury -z jego bogatym repertuarem lorm gatunkowych podległych stałej ewolucji. Uchylenie dclimitatorów jednego typu zwykle nie pozbawia tekstu wyrazistego konturu jako odrębnei całości znaczącej, ponieważ - iak mówiliśmy -punkty graniczne rozpoznane być mogą na podstawie innych elementów wiązki znaków. Możliwa )r\t tu jednak pewna gra z tekstem gra, w której naruszane są takie konstytutywne cechy wypowiedzi, jak wyrazistość jej granic. Rezultatem takiej gry jest w skrajnym przypadku tekst o zatartym początku i końcu, przybierający postać wypowiedzi fragmentarycznej, a więc tekst, który zatraca status odrębnego znaku, ów tekst jest rozchwiany znaczeniowo, zwielokrotniają się możliwości jego interpretacji - zależnie od tego, w jaką domniemaną całość komunikacyjną włączy go sam odbiorca. Ponieważ tych możliwości jest wiele i nie są one w^ pełni przewidywalne, zatem pewne i ostateczne ustalenia interpretacyjne okazują się niemożliwe, każde zaś odczytanie jest aktem arbitralnym, otwierającym nieskończoną perspektywę odczytań alternatywnych. Tekst staje się d z i c łc m o t w a r -i y m (Eco, 1973).

Naruszanie gatunkowych konwencji deliinitacyjnych prowadzi więc do 'jnegowania integralności znakowej tekstu. Eksperymenty literackie tego :ypu zainicjowane zostały przez. Laurence*a Sterne’a, autora Podróży sentymentalnej prze/. Francję i Wiochy (1768; przekł. poi. 1817). Poetyka fragmen-u uprawiana była na dużą skalę w romantyzmie. Gry z wyznacznikami gra-tic tekstu pozostają istotnym problemem estetycznym do chwili obecnej.

Mfchinumy <pó)»otŁ.-j irktlti

Mechanizmy spójności tekstu

Kolejne zdania wypowiedzi zespalaj.) się w płaszczyźnie sensu, tworząc koherentny całość. Proces ten przebiega przy uwzględnieniu zarówno trcśct semantyczne) owych zdań (ich znaczenia kodowego), jak i treści pragmatycznych towarzyszącyc h im w danej wypowiedzi. W owym procesie przvwo-ływana jest więc m.in. relewantna „wiedza o święcie", c/yli zespół przekonań na temat tego, o czym mówi tekst, a także wiedza o sytuacji, w której jest on komunikowany (w tym również o uczestnikach aktu komunikacji). Uwzględniana bywa też ogólna wiedza o zasadach komunikacji - taka chociażb), ja-ky znamy z rozważań o maksymach konwersacyjnycb Paula Grice’a.

Koherencja tekstu odtwarzana jest przy jego odbiorze. Odbiorca rekonstruuje jy poprzez ciyg wnioskowań i hipotez interpretacyjnych. Skuteczne odtworzenie związków treściowych w procesie odbioru tekstu zależy od aktywności odbiorcy komunikatu, który z kolejnych porcji informacji powinien zbudować jednolity całość znakowy. Te działania interpretacyjne wymagające niejednokrotnie znacznej dozy inwencji - poddane sy wszakże pewnym rygorom: odbiorca kieruje się przede wszystkim obiekty wnymi wskaźnikami spójności zawartymi w tekście, czyli takimi własnościami ję zykowymi kolejnych zdań. któje przesydzajy o ich spójności linearne) czy strukturalnej.

Najogólniejszy cechy wzorcowego tekstu spójnego jest to, ze stanowi on komunikat przekazywany przez jeden podmiot mówiyty. którym może być jeden człowiek lub grupa ludzi (a w pewnych wypadkach tak/r inne istoty). Ów podmiot pozostaje wciyż ten sarn w toku przekazywania całego komunikatu. Ponadto komunikat kierowany jest stale do tego samego odbiorcy - indywidualnego bydź zbiorowego.

Jedność nadawcy i odbiorcy znajduje wyraz w tym, że wszystkie wyrażenia okazjonalne typu „)j - ty - tu - teraz" (w terminologii Jakobsonowskici - „przełączniki", ang. shifien) sy w kolejnych zdaniach tekstu skorelowane pod względem refcrencjalnym. Każde „tu" i „teraz" odniesione jest do miejsca i momentu mówienia stale tego samego nadawcy do tego samego odbiorcy. Z tej semantyczno-pragmaiyczncj właściwości wypowiedzi wynika pewna przesłanka istotna dla jej koherentnej interpretacji: tekst usytuowany jest w jednej perspektywie świadomościowej; przy jego interpretacji aktualizuje się jakiś określony i ograniczony zasób wiedzy o święcie, będycy w posiadaniu danego nadawcy i przywoływany ze względu na danego odbiorcę.

Tekst spójny definiowany jest jako wypowiedź na jeden temat. Ta inłie-rentna cecha tekstu bywa objaśniana w rozmaity sposób. Mówi się na przykład, ze wszystkie zdania tekstu stanowiy czystki pewnej treści globalnej dającej się wyrazić jednym zdaniem. Temat tego zdania to zarazem temat cale-