dobrzy 25252525F1ska 7

304 Tnoj i Wr-nTriu

w sferze przedmiotowej - stanowić mogą podstawę charakterystyki stylistycznej tekstów. Poszczególne sposoby tematyzacji t łańcuchy tematyczne

0    określonym układzie nawiązań okazują się typowym elementem konstru-kcyjnym w tekstach reprezentujących rozmaite gatunki wypowiedzi.

Umiejętna tematyzacja. dostosowana do wymogów gatunkowych i bit>-rąca pod uwagę okoliczności przekazu tekstu oraz zakres wspólnej wiedzy nadawcy i odbiorcy, stanowi ważny element kultury języka. Im odleglejsze S4 nawi4zania tematyczne w tekście, w im większym stopniu odwołuj4 się do relacji przedmiotowych, tym odtworzenie koherencji tekstu dokonywa ne przez odbiorcę może być trudniejsze. Nadawca powinien odpowiednio dawkować różne typy nawiązań tematycznych - stosownie do typu tekstu

1    możliwości odbiorcy. Duże skoki pojęciowe oparte na indywidualnych skojarzeniach dopuszczalne S4 tylko w wypadku, gdy nadawca dzieli /. odbiorca rozległe obszar) wspólnej wiedzy - w każdym razie laką wspólnotę one zakładają W ykorzystywane tc* bywa w poezji lirycznej. Nawiązania ła twe. oparte na styczności powiązanych członów tekstu, cechują np. kontu nikaty skierowane do dzieci lub do ludzi niewykształconych

Kontrolując jednoznaczność nawiązań tematycznych, nadawca musi brać pod uwagę, czy dane wyrażenie nie odnosi się do innych elementów poprze d/ającego tekstu niż te. z którymi on sam pragnął je spoić. Wieloiorowość tematyzacji to elementarny bł.jd w konstruowaniu spójnej wypowiedzi. Przykładem tego typu usterki stylistycznej może być para zdań: Kaski (pot kitla w parku Sinym-. Dziewczynka (która? - Kasia czy Marysia?) bardzo się ucieszyła z lego spotkania. Łatwość witania elementów wypowiedzi nie jest wprost proporcjonalna do ich odległości. Identyfikacja poprzednika zachodzi przy uwzględnieniu czynników gramatycznych, semantycznych, a me-kiecły także pragmatycznych gdy w grę wchodź.) relacje przedmiotowe. Problem ten ma swój wymiar psycholmgw istyt/nc i zależy od funkcjonowania pamięci operacyjnej rejestrującej wytwarzany lub odbierany tekst.

Powtarzalność informacji w tekście wykracza poza relację tematyzacji. W różnych częściach zdania pojawiać się mogą wyrażenia rcferencjalne od noszące się do przedmiotów, o których juz była mowa, a więc przynależne do sfery iLitum. Jest rzeczą bardzo ważną, zęby komunikat w sposób jednoznaczne budował pewną sytuację przedmiotową, żeby zawsze wiadomo było, czy chodzi o jakiś znany przedmiot, czy o przedmiot wprowadzony po raz pierwszy. Relacje wyrażeń tożsamych lub jakoś powiązanych referen-cjalnic to relacje izotopiczne (Greimas, 1966).

Z tego względu wyrażenia rcferencjalne w tekście dzielą się na te. które dany obiekt wprowadzają po raz pierwszy i te, które odnoszą się do niego po raz kolejny, są więc derywatami poprzednich. Wyrażenia oznaczające przedmioty „znane" mogą posiadać wykładnik relacji łączącej je z ich tekstowym poprzednikiem. W języku polskim będzie to zaimek wskazują-

V<vlunumv «p tania irkno cy, który wiej funkcji nazywany jest zaimkiem anaforycznym. Również sama relacja nazw określana jest jako relacja anaforycz n a (Grochowski, 1996; Szumska. 1996). Przykład taki ego nawiązania znaleźć można w zdaniach: Piotr kupi! komputer To (-kupno komputera) pochłonęło wszystkie jego oszczędności lub Ten komputer to było od dauna /ego marze-me. W pozycji „derywatu" - oprócz zaimków anaforycznych i nazw / takim zaimkiem - może sie pojawić sama nazwa w postaci identycznej jak w antecedensic, np. łkilrcia met kom. B.ilxta bardzo go lubi. Niekiedy ta nazwa może podlegać elipsie, np. Janek pojeebd w góry . (Janek) Będzie chotłzu rt.t długie wycieczki. Jednoznaczne powiązania powstają tez w wypadku, gdv nazwa zastąpiona zostaje swoim synonimem (np. Wczoraj spotkałem kierom nika. Szef zlecił mi załatwienie pewnej delikatnej sprawy) lub gdv jej derywatem jest wyrażenie uboższe treściowo, o szerszym zakresie, np. Janek lubi grac w brydża. Ta gra rozwija intelekt Wart odnotowania jest takt, że kolejność odwrotna nie gwarantuje jednoznaczności nawiązania i iest dewiacyjna, np. Do pokoju wszedł mężczyzna. Blondyn w okularach (to ten mężczyzna czv ktoś inny?) usiadł w fotelu. Poprawna kolejność mogłaby tu być taka: Do po kopi wszedł blondyn w okularach. Mężczyzna usiadł w fotelu.

Relacje izoiopiczne przybierają niekiedy mniej zdeterminowaną językowo postać i - podobnie jak nawiązania tematyczne - mogą być motywowane wiedzą o świccie. Na tej zasadzie wiążą się ze sobą takie wyrażenia refc-rencjalnc, które odnoszą się do tych samych przedmiotów (np. Tadeusz Kos duszko - Naczelnik), do części przedmiotów (np. statek - rufa), tło przedmiotów powiązanych relacja przylcgłości, w tym także stosunkiem przyczynowo-skutkowym (np: przestępstwo s.jil). /dania, w których wystąpią te nazwy, uznane mogą być za fragment spójnego tekstu, jeśli tylko odbiorca potrafi przywołać odpowiednią wiedzę o świecie. motywującą związek następnika z poprzednikiem.

Mechanizmy spójności tekstu wykazują różny stopień złożoności i przybierają rozmaitą postać (Halliday, Hasan, 1976). Niekiedy odwołują się do skomplikowanych przekształceń semantycznych i pojęciowych, trudnych do odtworzenia przy odbiorze tekstu. l en różny stopień komplikacji, jak i wielość poziomów powiązań sprawiają, ze linearną spójność tekstu należy uznać za zjawisko stopniowalne. Cechuje ona różne teksty w stopniu niejednakowym. Tekst może w ogóle nic wykazywać spójności linearnej. Tym. co przesądza o jego statusie jako tekstu jest założona koherencja znaczeniowa całego komunikatu, która zmusza do szukania powiązań treściowych kolejnych zdań.

Badanie różnych linearnych nawiązań w wypowiedzi pozwala pod nowym kątem spojrzeć na odrębność stylów funkcjonalnych i używanych w nich form gatunkowych, dostarcza narzędzi opisu indywidualnych stylów autorskich (Gajda, Balowski, 1996). Przede wszystkim zaś ukazuje mc-