4 (676)

Jakie oczy ma Mruczek?” itd. Z punktu widzenia odbiorcy tekst może być niekompletny, ale nic przestaje przez to być tekstem.

Można by zatem przyjąć następującą definicję tekstu:

i    anj >v pcWicu .>pu»ol» zbiór zdari przekazu

jący informację skończoną z punktu widzenia jego nadawcy.

Zgodnie z powyższą definicją tekstem będzie zarówno spontaniczna wypowiedź jednozdaniowa (stanowiąca zbiór jednoclc-mentowy). np. Pali się, jak i wielotomowe dzieło literackie, zarówno dziecięca wyliczanka, jak i podręcznik naukowy, zarówno instrukcja obsługi jakiegoś urządzenia, jak i wiersz. Wszystkie te rodzaje tekstów powinny się odznaczać jakimiś wspólnymi cechami. Jakie to cechy?

Autorzy książki Wstęp do lingwistyki tekstu, R.-A. dc Bcau-grnndc i W.U. Dresslcr, proponują siedem kryteriów tckstowości (op.cit.: 19-30). Są to:

1.    spójność (kohezja), czyli formalne powiązanie powierzchniowych składników tekstu;

2.    koherencja, czyli semantyczne powiązanie treściowych składników tekstu;

3.    intcncjonalność, czyli nastawienie nadawcy na zbudowanie spójnego i koherentnego tekstu spełniającego jakiś cel;

4.    akccptabilność. czyli nastawienie odbiorcy na odbieranie spójnego i koherentnego tekstu mającego dla tegoż odbiorcy jakiś sens;

5.    informatywność, czyli stopień, do jakiego wystąpienie danego tekstu jest oczekiwane lub nie, a treść w nim zawarta znana lub nie;

6.    sytuacyjność, czyli dopasowanie tekstu do sytuacji, w jakiej on występuje;

7.    intcrtckstualność, czyli zależność jednego tekstu od innych tekstów.

W większości innych prac poświęconych teorii tekstu kładzie się nacisk na spójność, rozumianą zarówno jako spójność formalna czy powierzchniowa (kohezja), jak i jako spójność semantyczna czy głęboka (koherencja).

Co to jest spójność? M.R. Mayenowa pisze o tym tak: „Tekst spójny opiera się na trzech «jcdnościach». Jest tekstem sformułowanym przez jedną osobę. Mówiąc tak nic twierdzę bynajmniej, że tekst

..I;:... - . .i.^-...-    •    . •—    ,    -

Idzie o tę jedność, która wynika z możliwości utożsamienia wszystkich «ja» ram modalnych tekstu. Jest tekstem adresowanym do jednego odbiorcy. Ów jeden odbiorca nie musi być jedną osobą. Jest jednym odbiorćą w sensie pewnego obowiązującego typu wkdzy.[...J 1 wreszcie (...) tekst musi być tak zbudowany, by treść wszystkich zdań, które się nań składają, dawała w rezultacie opis jednego przedmiotu, opowieść o jednym przedmiocie lub rozumowanie dowodzące jednej tezy" (O spójności 1971; 189).

Mayenowa umieszcza tekst w kontekście aktu porozumiewania się jako komunikat przekazywany przez jednego (choć niekoniecznie - jednostkowego) nadawcę do jednego (choć niekoniecznie - jednostkowego) odbiorcy na jeden (dowolnie szeroki i skomplikowany) temat.

Skoncentrujmy się na ostatnim z wyznaczników spójności - na „jedności” tematu.

Grudzień i są gnidy. Wyszedłem. Półbiałc, siwo-bnidne, przymazane. Jak śledzie. Ślisko na tej beczce.

Nicbcczkowo na Marszałkowskiej niby. A ja dziś ją w tym zobaczyłem obco. I właśnie przytoczoną.

(M. Białoszewski, Frywole-2)

błękitne pierwsze litery

Żałobne zaślubiny

pełnia drapieaia

suto cieknie sTcbro atmosfery

na głębiny

ty ich nie znasz

(J. Czechowicz, erotyk)

Czy powyższe teksty, a właściwie fragmenty tekstów, są spójne? W prozie Białoszewskiego występuje niewiele formalnych wyznaczników spójności: zaimek (jo -> Marszałkowska), spójniki (a, i), wyli