WSP J POLN236

fifi - całościowy komunikat

299

żuje się integralnym składnikiem tekstu. Wynika stąd konieczność respektowania tego składnika przez krytyków literackich i wydawców. Obserwowana dość często praktyka wydawnicza pomijania lub skracania i przetwarzana części metatekstowych okalających utwór literacki prowadzi do zmiany ;ego sensu.

Badania struktury tekstu spójnego ujawniły, że pewne charakterystyczne ukształtowania wypowiedzi występują także na skraju wewnętrznej przedrzem tekstu objętej ramą. Dotyczy to w szczególności początku tekstu. W tej pozycji pojawiają się często (tak jest z zasady w wypowiedziach narra-. ■ nych) omówione już wcześniej zdania egzystencjalne, a więc nierozczłon-kowane wypowiedzenia czysto rematyczne. Wprowadzają one bohatera opowieści lub rzecz czy zjawisko, które będzie tematem dalszego ciągu -stad ich funkcja delimitacyjna. Przykłady zdań inicjalnych czysto rematycz-z - ch już przywoływaliśmy. W niektórych gatunkach, np. w baśni, takie kształtowanie początku stanowi jedną z reguł gatunku i jest obowiązujące.

Druga zauważona właściwość przestrzeni wewnątrzramowej dotyczy -oosobu użycia wyrażeń referencjalnych w początkowym zdaniu tekstu. J«li jest to zdanie rzeczywiście zaczynające wypowiedź przedmiotową a nie ciąg dalszy wcześniejszej wypowiedzi lub początek tekstu literackiego -kształtowany zgodnie z konwencją rozpoczynania „od środka” - in medias

.to w zdaniu tym po raz pierwszy mówi się o pewnych osobach lub rze-:;ach, a więc odnoszące się do nich rzeczowniki i zaimki nie mogą wystąpić w formie określonej. Zatem w początkowym zdaniu tekstu normalnie nie mogą się pojawiać takie wyrażenia, jak: Człowiek ten..., On..., Wtedy... itp. W językach mających kategorię gramatyczną rodzajnika dobrze zbudowane ouanie początkowe nie pow-inno zawierać rodzajników określonych. Na przykład zdanie angielskie: The man is sleeping in tbe room nie nadaje się na początek wypowiedzi, ponieważ mow^ra jest w nim o jakimś znanym — ęiczyźnie i znanym pokoju - „znanym” znaczy zaś tu tyle, co poznanym r wcześniej zakomunikowanych zdań. Skoro jednak zdań takich nie wypo-• :edziano, użycie owych form jest nieuprawnione.

Oprócz omówionych najogólniejszych językowych właściwości delimi-:acvjnych tekstu istnieją różne inne zjawńska związane z granicą wypowiedzi. Należą tu m.in. rozmaite literackie konwencje fabularne, jak zamykanie opowieści w granicach od narodzin do śmierci bohatera, od wschodu do zachodu słońca, od określonej pory roku - przez cały cykl do jego zamknięta, od początku jakiegoś zdarzenia czy zjawiska (np. deszczu) do jego zakończenia itp. Tego typu konwencje współtworzą strukturę gatunkową otworów literackich i wraz z innymi elementami tej struktur}' uczestniczą -• ewolucji gatunku. Opisjconwencji delimitacyjnych stanowi więc istotny T.eraent charakterystyki utworu literackiego także jako ogniwo w rozwoju : ormy gatunkowej.