WSP J POLN23

Gatunkowa systematyzacja tekstów 265

szerszy i zasobniejszy okazuje się poczet gatunków. Wraz ze zmianami społecznymi zmienia się i system gatunkowy.

Gatunek zatem to otwarta, dynamiczna i historyczna struktura, reprodukująca określony stosunek do świata i społeczne współdziałanie oraz adaptująca się do współczesnych potrzeb i celów. Społeczno-kulturowe tło historyczne decydująco wpływa na więzi wzorców gatunkowych z sytuacją społeczną - każda epoka ma sobie tylko właściwy system gatunków powiązany z panującym w niej systemem myślenia. W tym sensie gatunki mogą stanowić jeden z kluczy do kultur}' danego społeczeństwa.

Nie tylko gatunki sa wytworami określonej kultur}', również wiedza nich - naukowa i potoczna - wyrasta w określonej aurze historyczno-kul-• arowej i jest dokumentem pewnej świadomości społecznej. Wychodząc od tekstów' i świadomości gatunkowej, genologia tworzy pojęcia naukowe, ^ zatem musi rekonstruować także potoczne pojęcia gatunkowe. Potoczna wiedza o gatunkach stanowi rezultat społecznego użytkowaniu i porządkowania tekstów^, a także wpływu szkolnej wiedzy genologicznej. Użytkowni-cv języka kierują się przy tym zasadami, które mają jakieś znaczenie dla izłonków danej społeczności językowej i którymi mogą się oni kierować w swoich wzajemnych stosunkach i współdziałaniu. Zasady te wyrażają reguły określające, co może być powiedziane, w jakiej sytuacji, w jakiej formie, przez kogo i do kogo.

Różnice między naukow^rą i potoczną wiedzą o gatunkach wynikają z odmiennej logiki porządkowania i z różnego stopnia systematyczności przekorna. Jeśli traktować gatunek jako układ cech formalnych, treściowych i fun-kcjonalnych oraz relacji między nimi, to „gramatyka” gatunku może różnie eoić się w pojęciu potocznym i naukowym (czy raczej w pojęciach nauko-wwch różnych koncepcji genologicznych).

W różnych sferach życia społecznego każdej kultury komunikacja bywa p; tocznie różnie postrzegana. Wyraża się to w wydzielaniu gatunków- i zamaczaniu różnic między nimi, w nadawaniu im nazw oraz w poczuciu spo-łecznej stosowności ich użycia w^r rozmaitych sytuacjach. Ta wiedza gatun-i. w-a jest kulturowym wyrazem tego, jak użytkownicy języka pojmują własne formy wypowiedzi. Często potoczne nazwy gatunkowe wskazują na właściwości, jakie ludzie dostrzegają w tekstach. Właściwościom tym przy-r .sują dominującą rolę, choc ujęcie naukowe może tego nie potwierdzać.

Z reguły w wiedzy potocznej gatunki określa się za pomocą kilku właściwości. Cechy wyróżniane przez użytkowników folkoru dotyczą strony rrzmieniowej (m.in. opozycja proza - wiersz, mówienie - śpiew) i treściowej tekstu oraz jego użycia, funkcjonowania. Potoczne określenie gatunku może obejmować cechy dotyczące jednego lub wszystkich trzech aspektów, nr. pieśń różni się od podania kształtem brzmieniowym, tematyką oraz :vm, przy jakich okazjach dana społeczność przewiduje jej wykonanie. Ga-