Uniwersalia językowe Różne współczesne teorie semantyczne

6 typów uniwersaliów (ujęcie synchroniczne):

nieograniczone, implikacyjne - nieograniczone, ekwiwalentne - ograniczone, statystyczne,

statystyczne - korelacyjne, frekwencyjne.

UNIWERSALIA JĘZYKOWE można dzielić na:

materiałowe i formalne, synchroniczne i diachroniczne, lingwistyczne i pozalingwistyczne.

Możliwość istnienia gramatyki uniwersalnej wynika z 2 faktów:

ze wspólnych wszystkim ludziom (względnie ich części) właściwości fizjologicznych, psychicznych, socjologicznych itp.; z natury języka jako układu znakowego.

Zagadnienie: RÓŻNE (WSPÓŁCZ.) TEORIE SEMANTYCZNE⁴

Główne kierunki

1.    Badania semantyczne w obrębie strukturalnej teorii języka, będące pod bezpośrednim wpływem idei F. de Saussure'a, przede wszystkim tzw. TEORIA PÓL SEMANT.

Pierwsze badanie dotyczące pól semant. (Ipsen 1924; Trier 1931) - nawiązują do założeń o systemowości języka i wzajemnego powiązaniu, warunkowaniu się jego elementów. Wartość elementów językowych nie polega na jego obiektywnych cechach, ale zależy od jego opozycji względem innych elementów: ma wartość względną. Język jest systemem czystych relacji. Zmiana pozycji 1 elementu powoduje zmianę wartości elementów sąsiednich. Pole wyrazowe ma charakter mozaikowy.

L. Weisgerber - teoretyk i ideolog koncepcji pól semant. (prace - 1927, 1950); pole wyrazowe to odbicie pola pojęciowego. Współcześnie - wzbogacenie o teorię składnikową znaczeń. Pozwala to na precyzyjniejsze ukazanie struktury pola.

2.    Badania semantyczne, które rozwinęły się w obrębie GENERATYWNEJ TEORII JĘZYKA, jako reakcja na I wersję modelu Chomsky'ego (1957), nie uwzględniają semantyki.

Bloomfieid (1935) - o znaczeniu można wnioskować na podstawie zachowania ludzi mówiących, zachowania będącego reakaą na wypowiedziane dagi dźwięków (behawtoryzm).

ChomsKy (195/', — ;ęzyK ;2ko system generatywny, v,. model tworzący na podstawie skończonego słownika • skończonego zbioru reguł nieskończony zbiór zoan. Opis języka to nwuciowanie kompetencji mówiących. Zdania mogą. oyc poprawne syn taktycznie, aie niekoniecznie poprawne semantycznie (-> nie uwzględniano semantyk:), np. BszD3nvns ideeśpiz wsasfda.

fCatz. rudo* (1963) — pierwsi krytycy CłKJnisłc/ego. Wykazywali rneadekwauiośc jego teorii, bo dopuszcza ona do produkowania zdar< meatoptowalnych.

cńomsky (1965) - wprowadzenie Lzw. cech selekcyjnych i uszczegółowień reguł składniowych Dalsza krytyka teorii Chomskyego - Weinrich (1966), Lakoft {195S), Fil!morę (1968, 1959,1971).

Oaisze dyskusje -9 modyfikacje n*odeiu -> ukształtowanie się 2 wersji teorii geoeratywnej: 1) tzw. ROZSZERZONEJ GRAMATYK* TRAffiFORM ACY^łO-GENEWTYWNEJ (JackendOff 1972) i 2) SEMANTYKI GENERATYWNEJ (Lakcff, McCawley).

Gł. icłee SEMANTYKI GFNFRATyWNrJ:

1.    punktem wyjścia generowania ma być reprezentacja semantyczna (zapis myśli);

2.    zapis ćreśct w terminach iogikt symóoit;

3.    składnikami logicznymi (-semantycznymi) są: struktura predykatowo-argumrntowa, temat - remat, kwantykatary i predykaty iogrczne

3.    SEMANTYKA SKŁADNIKOWA wywodząca de z 2 źródeł teorii f;cur treści Kjemsłeva (1049: wyróżnienie semów) i koncepcji

mączników semantycznych    i forior* (1963), twórców gpoeratywnei rewii semartr.

Rozwijanie tez semantyki generatywnej przez Bierwischa (cechy semant. jako predykaty odnoszone do argumentów o określonych roiacn).

Cel opisu: rozkład znaczeń na prostsze składniki (komponenty) semantyczne). a teorię semantyczne kręgu europ., głównie słowiańskiego:

MODEL NAŚLADUJĄCY DZIAŁALNOŚĆ MOWNA CZŁOWIEKA oorac. przez Mielczuka. Apresjana i Zókowskiepo, czyli tzw. MODEL „SfNS TEKST'⁷ (Mieiczuk i974) - w moskiewskim koie językoznawczym (mezaieznie od gramatyk? generatywnęi);

•    Cel: wyjaśnienie mechanizmu funkcjonowania .języka jako urządzenia przetwarzającego informację na teksL Baoan?a semantyczne Bogusławskiego \ Wierzbickiego, oązące oo eKspi!K3q? znaczeń w terminach prostych (niedefiniowainycn);

- MODELE SEMANT. tworzone w SZKOLl PRASKIEJ (Głownie semantyczne OaGanie ZGan) GpfaC. Di LKiosla, ?an6VGVq » HajićoYą.

5. Badania sen^antyczno-praornatyczne. opisujące znaczenia wypowiedzi (tekstów), wywodzące się z teorii aktów mowy Austina i Kontynuatorów (Scane'2, Strawsona), rozwijane głownie przez Grice a w postać: tzw. TEORII IMPLIKATUR (1975).

TEORIA AKTÓW MOWY i TEORIA ILLOKUCJI - Austin: wyróżnienie 3 składników (aspektów) aktów mowy: LOKUCJI (akt mówienia, wypowiadanie ciągu fonicznego o okresionej strukturze formalnej i znaczeniowej), ILLOKUCJI (dokonanie iokugi z pewną intencją), PERŁOKUCJI (dokonanie pewnych zmian w rzeczywistości pozajęzykowej).

TYPY AKTÓW MOWY wg Austina:

•    Werdykty wy - rozstrzygnięcia, orzeczenia sądowe, wyroki itp.,

2 Egzsrcytywy - rozkazy, rady, ostrzeżenia, orotesty, zalecenia,

•    Komłsywy - zobowiązania, przyrzeczenia, deklaracje,

0    Behawitywy - pozdrowienia, podziękowania, ./i ósmy,

•    eksporyiywy - cytowania, wyjaśnjante.

TYPY AKTÓW MOY/Y wg SearJe^ra:

•    Asertywy - ».vypowiedz? stwierdza łące,

•    D/rektvwv • rozkazy, rady, ostrzeżenia, protesty, zalecenia, prośby,

•    Komisywy - 701x^4231118, przyrzeczenia itp.,

1    Ekspresywy - wyrażenia emocji, np. pozdrowienia, pożegnania.

TEORIA ZNACZENIA GRIC€'A - POJĘCIE IMPŁIKATUkY - oddzieieme tego, co jesr w zdaniu powiedziane    <xj rego,. cx)

jest w nim IMPLIKATURĄ (impłicated}, cc jest wnioskowane przez odbiorcę na zasadzie współpracy z nadawcą, c którym odbiorca S2.021, ze cnrp przez wypowiedź roś sensownego prjwąnr.