zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (46)

45. L1TERALURA W PERSPEKTYWIE AKSJOLOGICZNEJ

Aksjologia literacka — występujące w dziele lii. inuaaneatoe zespoły wartości, nie przekazywane bezpośrednio za pomocą osobnych sformułowań, stanowiące składnik jego struktury. A.l. wykorzystuje możliwości wartościujące tkwiące w języku, nic ograniczając się dc przejmowania słów i wyrażeń służących formułowaniu ocen. A.L. dyskontuje wartościujące potencje języka, wyrażające się m in. w rożen?.itego rodzaju konotacjach oraz w możliwościach kształtowania wypowiedzeń, w których postawa wartościująca podmiotu, aczkolwiek nie werbalizowana, wyraźnie dochodzi do głosu. Podkreśleni-.: wartości służą, w dziele lit. różne elementy, w tym także niektóre ujęcia retoryczne, jak też procedury o charakterze ściśle literackim, takie jak np. konstrukcja narratora wszechwiedzącego będącego przekaźnikiem wartości uznawanych w danej społeczności za trwałe, dobrze ugruntowane, obowiązujące. A.L. wyraża się w nawiązaniu do systemów religijnych i związanych z nim wyobrażeń, do mitów, ideologii społecznych, potocznych przekonań itp. Jej sferą odniesienia jest z reguły świadomość społeczna, która wkracza do dzieła lit. nie za sprawą tego. że się o niej mówi, lecz poprzez to, ze nasyca różne jego elementy. Dzięki temu subscrat aksjologiczny dzieła IiL może hyc a akcie odbioru odczytany nawet wówczas, gdy jest wielostronnie zapośretScićzóny. A.L nie sprowadza się do aprobatywnćgó stosunku qo obowiązujących w danym czasie systemów wartości, może je kwestionować, polemizować /, nimi itp. Zależy także od typu dziełu, charakter jawny ma zwykle w utworach o przeznaczeniu użytkowym, doraźnym . dydaklyczno-ni ora! i żujący ;n.

» humaniści ogarniali mianem literatury cały zasób piśmiennictwa,. jaki przekazała nam starożytność • grecko-rzymska, później ograniczono literami'? tylko do poezji i wymowy,

" Chmielowski: literatura to zbiór dzieł wierszowanych, które są raczej dzidami wyobraźni niz refleksji, dążą więcej do zapewnienia przyjemność: możliwie największej liczbie narodu, niz do pouczenia i jego praktycznych następstw i odnoszą się raczej do wiedzy ogólnej niż specjalnej,

•    Wyakcentowanie piękna („piękność wykonania") :o element konstruktywny literatury;

■    Chmielowski preferuje w utworach wyobraźnię twórczą lub odtwórczą oraz uczucie , nie zaś badanie ściśle i rozumowanie;

•    Dzieła literackie mają wywoływać estetyczne zadowolenie, a nie ustalać jakąś prawdę naukową;

‘ Literatura jest dla uiogo odbiciem i obrazem życia narodu, oddaniem myśli zbiorowej;

•    Oceniając dzieło literackie należy zachować czujność i ostrożność, strzec się łatwego ulegania autorytetom i lekkomyślnego lekceważenia dzieł podrzędnych;

•    Gani przesadną podejrzliwość i napastliwość w ocenach,

•    Gdyby literatura spoczywała nieruchomo w swych granicach, można by ją studiować metodami scjcntycznymi (metody nauk przyrodniczych) nie metodami historycznymi;

⁸ Literatura naprawdę przedstawia rzeczywistość - kreuje własny świat i mówi o naszym świecie;

•    Tamę: w pozytywizmie chodziło o ustaleniu metody badawczej, która opierałaby się na analizie zjawisk dostępnych doświadczeniu, poddających się uogólnieniu indukcyjnemu- metoda ta odrzucała wszelką metafizykę, przedmiotem badań były fakty, chodziło o ustalenie przyczyn zjawisk powszechnie dostrzegalnych;

■    Właściwym celem badań nie są przedmioty kultury, ale ukryta za nimi hiioria człowieka;

•    Oddzielenie opisu zjawisk oć ich wartościowania;

■    Zachowanie ludzkie to fakty, s nie wartości i ideały i ich wytwory;

•    Analiza dzielą powinna prowadzić do ustalenia pewnych prawidłowości;

' Aksjologia ;o mc filozofia smaku, ale zagadnienie interpretacji humanistycznej