zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (193)

ZAGADNIENIA NK 46

£.'/piaunt fioesis - próby uzasadnień zbieżności i różnic obu sztuk.

--Zk>41€-—*nte«>&tł-A-.-\Vilczek -^Ui-pitUHa-peosis ori->^^~^k'r>rca^4-obraz-i-xv-potr<i-mvr2tiŁlntr'r- -----

------us -;ji^<j.-t^<^ż^j£c.^i^--w-malar^ier-ta-I^M^peez|i^,J-pQG{_!'>Qgaaea ?. Listów. 5v---Z<ł4-_r-H©pac«j*e-fftnmria--.--<•

bliskości i podobieństwa ir._^arsjwa i_poezy. obu opartych na naśladoyynicjw|cjta£U^

s-’? przez wiele stuleci aż do czasów ogłoszenia traktatu Laokocn, óder uber die Grenzen der Mrdere; ynd

Foesie 'Laokoon, czyli c granicach malarstwa i poezji’ (1765, poi. i 902) G. L, Lessinga, który \>, nim    ,'

dowodzik że malarstwo zajmuje się przedmiotami (Gegenstunde) : ich widzialnymi cechami, a poezja -

działaniami (Handiungen).

Związki słowa > obrazu, ich ścisłe powiązanie w społecznej komunikacji są tak stare jak sama ludzkość i nic miejsce tutaj, by wymieniać wszystkie możliwości powiązań między systemami znaków werbalnych i ikonicznych. Na początku XXI wieku wydaje się nam, że obraz stal się podstawowym nośnikiem komunikowanie, a słowo musi być z obrazem powiązane, jeśli ma posiadać moc komunikacyim: i perswazyjna. Lc więcej; obraz, cnocby w reklamie, niemaf 'obywa sięTjez $rowa. To obraz óJdziaTjjc na . wyobraźnię, a słowo zdaje się go tylko dopełniać. Wydawać by się mogło, że dopiero od kilkudziesięciu Int Żyjemy w kulturze obrazkowej, w kulturze wizualnej,a słowo j.ksia.żka. drukowana od..iiie&r.yna stopniowo-.;

....    tr.?ca;^wtrbW«:'TRiŁ^ał>wa?ua:TyincżasćirfW'epokaćIflEawnycFiT^w'cżasać!; śrcdnll5wiećH.'”Fcnesar!?ń~ćTv    ^:

Mroku; zarówno, w okresie przed wynalezieniem "druku’ jak r w^edy?’gdy ‘prasa brukarska scala ifę

• rewolucyjnym czynnikiem zmian kulturowych; trwała-'równowaga' między słowem i obrazem. Odważę się.......

zaryzykować twierdzenie, że obraz (obmzok. drzeworyt, ikona...) był wówczas środkiem oddziaływania nie mniej ważnym niż obecnie.

Przed powstaniem druku, w czasie gdy większość społeczeństwa nie umiała pisać I czytać, rola sztuk plastycznych w służbie ideologii państwowej .i kościelnej była .ogromną. Nośniki informacji takie jak biblia ' pouper.im - historie biblijne przekazywane za pomocą cyklu obrazów - miały kluczowe znaczenie komunikacyjne. Wówczas często tekst literacki był ilustracją popularnego motywu ikonograficznego - np. ,pier>vszy..polśk i hymn. sław iia-.D.ogurodzica .(módl i twa go Chrystusa kierowana .poprzez pośredn ików,.Motkę.

Boską i Jana Chrzciciela) stanowi literacką wersję niezwykłe popularnego-motywu ikonograficznego. jak:m jest deesis - kompozycja ukazująca Chrystusa na tronie, otoczonego pośrednikami: >vła$nie Maryją i Janem .Chrzcicielem. Nic jest to związek"przypadkowy, ale świadczący o głębokiej jedności wizualnego i słownego sposobu kodowania komunikatów tworzonych w tamtym czasie. Takie przykłady różnego rodzaju relacji semiotycznyćk {czyli znakowych) między sztuką słowa a sztukami wizualnymi- można by mnożyć.

■ ź^lorłet-pcf^wyiralbzienhi-drukur-gdy^_tnntejęrnoŚćrczyt2iTia upówsYećSiiilorę"prżyH3jTTini^WrT5ćr'waVśtw *’ i wyższych, obraz był nieodłącznym składnikiem każdej książki - nic tylko, a nawę: nie przede wszystkim-jako. ilustracja, ale jako równópmwne narzędzie perswazyjne. Wystarczy przypomnieć polemiczne broszury ‘

___ —_^iigijne / ..wi.ęku^G\0,^uJcow.p.'iŁ.w-ęatej_Eurówe.^k^---r~ -

broszurach karykaturalne obrazy przeciwnika, skutecznie uzupełniające tekst, często przypominające . - dzisiejsze komiksy.

^:.....Powiązanie fekśtii : obrazu w dawnych'rękopisach, a maśtępnie książkach"występowało w różny sposób."'^v

Przykładem.najbardziej popularnym są emblematy - litwory Htcracko-pfastyęzne, w których harmonijnie łączył się obraz (zwykle alegoryczny), umieszczone nad nim motto i znajdujący sie pod nim wiersz..zwykle ....... .,KwKi. ępigrąntąt._Takie..stiżi.ktury'' sto.wjj&ubrazawe był;y_vv.Yrazem..obecxjęj-..w .kui.turze.-od pradziejów.— —

tendencji •do- syntezy sztuk, do ekspresji artystycznej;- która byłaby połączeniem komunikant .siewnego i

. .ćieriientÓky; Ikonograficznych..... . _. . j    ..    ...    ....

istnieje jednak w literaturze, dawnej i. współczesnej zjawisko, które jest najpełniejszym przejawem- syntezy

słowa i obrazu w jednym dziele. Mam tu na myśli poezję wizualna-;' Różne' przybierała- ona- formy od    f_:

starożytności do współczesności Sj dla nas, współczesnych; znów może-być zaskoczeniem, żc takie utwory,

które łączyły słowo i obraz w integralną całość, nie powstały w wieku.dwudziestym, a znacznie wcześniej.

Niektórzy ’/. państwa pamiętają-mozć takie dzieła'jak kal igramy ApóiT:nair.e'£ wiersze wizualne ^larinectiego K.oiara    pr-triL'i;,    :i':if k:.;.-ą' ;.ycizyTi;: ;:v;. z:: iłów lub ..pojęc:ok^:.7l-.di y^!’ by użyć ckrcślei i:.

Stąiiisłąwa"'Dró^>X""SjW9jtii1g^py'^ Polsce'- twóttcy poezji konkretnej. Trudno jednoznacznie powiedzieć, czy poezja konkrema - zwłaszcza gdy brać pod uwagę jej najnowsze przejawy⁴- należy co literatury, czy raczej do sztuk plastycznych: Przykładem choćby dzieła Iaria^:Hamiltona Finlaya. Zresztą obie

---\----