Zdjęcie0472

• Wzrost i masa ciała - parametry te odpowiadają za większość różnic trą materii różnych osób. Osoby o większych rozmiarach ciała mają podstawową. Dziesięciokilogramowa różnica masy ciała dorosłej k

zny powoduje różnicę około 120 kcal/dobę w metabolizmie podstawowym,

lal szukano prostoliniowej zależności pomiędzy masą ciała a wysokością PPM,

ność taka występuje dopiero w odniesieniu do powierzchni skóry. U większości ssaków

dobowa PPM wynosi około 1000 kcal/Im² powierzchni skóry lub masę ciała wyndkiifH w kg i podniesioną do potęgi 0,73 (jest to jednostka metaboliczna masy ciała).

•    Płeć - kobiety mają o około 7% niższy poziom podstawowej przemiany materii niż 1 mężczyźni. Ze względu na różną aktywność hormonów płciowych kobiety mają niż- J szą beztłuszczową masę ciała, co powoduje, że potrzeby energetyczne kobiety są nlatwM mniejsze. Związane z pioią różnice w zapotrzebowaniu energetycznym uwidaczniają,^ się od 10 roku życia. Wynikają one nie tylko z odmiennego składu ciała, ale równieź j z różnic w tempie wzrostu i okresie dojrzewania. U kobiet obserwuje się podwyższenie 1 poziomu przemiany materii w okresie menstruacji oraz w drugiej połowie ciąży (o około,Ja 20-25%) i w czasie karmienia.

•    Wiek - podstawowa przemiana materii jest najwyższa przez pierwsze dwa lata życia ze względu na najbardziej intensywne procesy budowy nowych tkanek. W ciągu pierw* J szych sześciu miesięcy życia niemowlę zwykle podwaja swoją masę urodzeniową, a po-traja ją w końcu pierwszego roku życia. W kolejnych latach życia podstawowa przemiana materii maleje, a okresowo w czasie dojrzewania wzrasta. Od 20 roku życia tempo podstawowej przemiany materii obniża się o około 2% z każdą dekadą życia. Znacząco I PPM obniża się w wieku 65-70 lat, a tempo metabolizmu w tym okresie zależy przede wszystkim od stanu zdrowia i kondycji fizycznej.

•    Temperatura ciała — w organizmie człowieka, tak jak u wszystkich organizmów stałocieplnych, utrzymywana jest stała ciepłota ciała. Przebywanie w temperaturach niższych niż optymalne 22-23°C nasila proces termogenezy. Również stan podwyższonej temperatury ciała np. w stanach chorobowych zwiększa przemianę materii o około 12% na każdy stopień Celsjusza przyrostu ciepłoty ciała ponad 37°C.

2. Ponadpodstawowa przemiana materii (PPPM) - związana jest z wykonywaniem

różnorodnej pracy (aktywności fizycznej) oraz swoiście dynamicznym działaniem pokarmu.

I Swoiście dynamiczne działanie pokarmu (Sddp) lub ciepłotwórcze działanie pożywienia " - oznacza okresowy wzrost natężenia przemiany materii i wydatków energetycznych organizmu, związanych głównie z trawieniem, wchłanianiem i transportem składników odżywczych. Efekt ten zależy od rodzaju i ilości spożytego pożywienia. Wykorzysta- ■ nie składników budulcowych pożywienia wymaga dostarczenia większej ilości energii ] niż do wykorzystania składników pożywienia dostarczających energii. Spożycie białek I zwiększa przemianę materii o 25% dostarczonych kalorii netto, tłuszczów o 5-10%, a węglowodanów o około 6%. W diecie mieszanej ciepłotwórcze działanie pożywienłfcŚJ szacuje się na około 10%.

kowej ilości eneigii. Podczas ustalania wydatków energetycznych bierze się pod uwa{

• Aktywność fizyczna - każda wykonywana praca mięśni wymaga dostarczenia dodat-

rodzaj wysiłku związanego z pracą zawodową jak i działalnością pozazawodową. Wśri ludzi pracujących zawodowo wydatki energetyczne uzależnione są od rodzaju wykon

wanej pracy i warunków jej wykonywania. Wysokość wydatków energetycznych lri czas różnych form aktywności fizycznej przedstawiono w tabeli 1.