Zdjęcie1914

M

w turon wtutmAUB

do świata wyobrażeń protegonisty dramatu, Beniowskiego, Ocierają* ^ o wulgarność śpiewki i repliki rubachy Krakowiaka, bilakiago kutym • Grabca, i towarzytzące im Ironiczna komentarza Pamfiluaa to drńw I z romantycznego chlopomańatwa, urzeczenia motywami ióWAotynytt, nymL W akcie l znów — azoratka prostotę mitologiczna) opowieści Chfc, pa przaciwatawiona Jest tn plus łatwej poetyzacjl rzeczywistość ktśaą tropi poeta u Beniowskiego, I Beniowski pierwszy to przyzna, Kiefy Pamfili* namawia go na rozmową z Chłopem, „wielkim mfiołegfcof, Beniowski najpierw odrzuca tg sugestią;

Jakie ty chcesz, abym zatrzymywał oczy rnoje na tym chłopie, Her w porównaniu z ni* (tj, Katąłnlcską| nla |mI nawet człowiekiem?,,, fi, w, IM* -1O0J

Ala gdy chłop skończy swą opowieść, wybucha zachwytem: „Jedoń to wszystko cudowna. Pamfilu..." (I, w. 162).

W Balladynie operował Słowacki Jaskrawymi kontrastami tragja-nej grozy, zwiewności i polotu ości świata fantastycznego oraz ruban. nago śmiechu. Zdawałoby się, że nie można pójść w tym kierunku de lej. W dramacie o Beniowskim poeta dowiódł, że można. Przecież wśrM fragmentów tego z gruntu ironicznego dramatu, w którym tak wyraźnie przychodzi do głosu i kplarska nuto. Jest także scena, w które] wy. stępują Chrystus, Maria i św. Piotr.

Odrealnieniu świata Balladyny służyły „tysiączne anachronizmy*. W sztuce o Beniowskim mamy również do czynienia z anachronizmami ale anachronizmami innego rodzaju. Oto Pamfilus, korzystając ze swt] diabelskiej wszechwiedzy, będzie robił aluzje do przyszłości. I to aluzje swoiście nacechowane, mianowicie elementy świata fikcji literacku] dramatu potraktuje on Jako motywy literackie. Kiedy Beniowski odezwie się pogardliwie o Chłopie, usłyszy od Pamfiluaa:

01 Jakże ty daleko epoki wielkich gawęd, która nadejdzie — 1 to, w Um mówisz, poczyta za bluinlerstwo. (I, w. 100—107]

Kiedy zaś Chłop wspomni o pastuchu, zwabionym do wody pm Świteziankę, tenże Pamfilus zauważy:

Wyjdzie on kiedyś z wody — ale nie pastuchem, tylko niemiecką halką [X, W. 285—286]

Tego rodzaju repliki szczególnie skutecznie niszczą ewokację świsa fikcyjnego dramatu.

Lecz znajdziemy również w dramacie inne, nie znane fltfladpwi, środki pr™***™ ironie mego stosunku poety do świata jego fikcji Bds-dytut jest Arymarmm wierszowanym. W dramacie o Beniowskim wkul atencje z prozą, i Już sam fakt takiej alteznacji to sygnał, » poco

JIALUDTNA", CZ¥U ZABAWA W >ZMUnS4    tfj

udzie tu operował ostrymi przeciwstawieniami Języka poetyckiego (prozaicznego. Ale rzeczy wcale nie układają etą w dramacie tok prosto, iby mowa wiązana byle nacechowana poetycko, a repliki mową niewiąl iwą służyły niszczeniu poetyckie) iluzji. Tak przwfctowjeją alę na 'Ą/A komentarze Pamfiluaa, co Jednak nie Jest wcale regułą w całym tekście dramatu. Przeciwnie, z wyraźną przekorą poeto rac i drugi z naciekiem umacza, ta potrafi wydobyć efekty poetyckie z partii atewtorazowa-r.j«b. Przecież Chrystus przemawia w dramacie prozą, i ym to prozę

0    toku biblijnym bardzo silnie nacechowana poetycko, ftwowtą poezją ichnie też w surową prozą ujęta opowieść mitologiczna Chłopa. Na «j-wrót znów — wyraźnie parodyjne. ^ntypoetyckie" zacięcie wykazują krakowiaki aktu II, np.:

Moja żonka sto bez meste —

Ty kapucyn. Je ikiHU.. (11, w. IIP—113)

W ogóle proza dramatu Jest bogato zróżnicowana. Chrystus mówi nytmlzowaną prozą biblijną. Stylizacja białoruska szczególnie wyraźnie wyodrębnia szorstką mową Chłopa. Książę Korol Radziwiłł dostał ilę do dramatu ze świeżo właśnie w r. 1839 wydanych Pamiątek Soplicy

1    Jego mowa jest pastiszem kolokwialnego stylu gawęd Rzewndrlcgn Język zaś Pomfllusa, kiedy ten używa mowy niewlązanej, to lekka, koo-wersacyjnn proza, skrząca się dowcipem 1 nosząca wyraźne piętno inteligenckie. Mamy tu zatem przeciwieństwa polszczyzny i bialoruazezyz-ny, prozy poetyckiej w stylu biblijnym i konwersacyjnej polszczyzny XVIII 1 XIX wieku. Trudno o bogatszą orkiestrację przeskoków stylowych.

W granicach mowy wiązanej różnorodność jest dużo mniejsza. Przeważa charakterystyczny dla Słowackiego styl Języka poetyckiego. Ale u tle tego poetyckiego Języka krakowiaki grają szczególnie ostrym dysonansem.

W ostatecznym rezultacie nie można przeciwieństw ukształtowania materiału językowego w dramacie oprowadzić do jakiejś jednej zasady. Bp. opozycji mowy wiązanej do niewlązanej, nacechowanej poetycko do prozaicznej, stylu wzniosłego do niskiego. Ale czytelnika nigdy nie opuszcza w lekturze świadomość ostrych a różnorodnych przeciwieństw, tok czy inaczej spiętych ze sobą a rozmyślnie kłócących się stylów wypo-wkdzL 1 ta wiośnie/huśtawka stylów, ustawiczne nagle a nieoczekiwane przeskoki wyraźnie nadają tekstowi dramatu piętno ironiczne, bo za tą profuzją ukształtowań stylowych świadomi jesteśmy obecności poety, bawiącego się naciskaniem coraz to innych klawiszy.

Raz po raz. gdy mowa o ironicznych wyznacznikach dramatu, oka-Bije się. iż związane są one z postacią Pamdusa. Bo też jest on zwor-