dramat2

a    ludowej i / ludowego systemu wartości, co stanowi .inuk>giv do świata /buuowaiKgo

w tragediach greckich na rytualnych nałożeniach religii. w inny jedynie spotób przesądzającej l»m o Iv*mc człowieku Driady kowieńsko-w ilcńsk ie swą odmiennością wobec innych dzieł napisanych w l. 1820 - 18 JO utorowały drogę do powstania ..polskiego dramatu romantycznego .

Utwory ukazujące poprzez teatr sprawy, które można związać z nową w historii kultury europejskiej problematyką ideową i społeczną nazywaną romantyzmem, nie zawsze zintegrowane były r poetyką zmierzającą do zignorowania lub destrukcji norm klasycznych. Problemy te przedstawiano bowiem również w utworach pisanych według zasad tradycyjnych. Różnorakie zas h\ły sposoby odchodzenia od obowiązujących założeń i wypracowywano je dopiero w praktyce, awtęc rzadko występowały kompleksowo w jednym dziele — stosowano je raczej selektywnie. Polskie dramaty, w których obserwujemy romantyczne myśli lub akcesoria, poddawane były także oddziały wdaniu modelu tragedii klasycystycznej. nie mówiąc już o wzorach szekspirowskich. Powstawały one pod piórami młodych, debiutujących wtedy autorów, przeważnie nic doznając jeszcze tprzed r. 1830) przywileju teatralnej premiery. Korzeniowskiego Mnich (powst. 1824. wyd.

18 30). A nicią < 182ó). Bitwa nad Mozgawą (powst. 1827). Dymitr i Maria (powst. 1828). Piękna kobieta (powst. 1829); T. Zaborowskiego Bohdan Chmielnicki (powst. 1823). Umwit (powst. 1824); V E. Odyńca Iz ora (1829). Bezpośrednio przed wybuchem powstania, w 1.    1829—1830

dwudziestoletni Słowacki napisał w Warszawie 2 tragedie, które są udanym przykładem tego synchronizmu rozbieżnych postaw i teatralnych konwencji: Mindowe, król litewski. Obraz historyczny w 5 aktach oraz Maria Stuart. Drama historyczne w 5 aktach.

Utwory, które nazwano potem ..polskim dramatem romantycznym”, napisane zostały dopiero po klęsce powstania listopadowego i te właśnie okoliczności polityczne stały się przyczyną a podłożem obecnych w tym gatunku refleksji filozoficznych i ideowych. ..Polski dramat romantyczny*' powstał poza zasięgiem nie tylko polistopadowej. ostrzejszej niż poprzednio cenzury politycznej, ale także poza wpływami działających w kraju teatrów. Stworzony został na emigracji i przeznaczono go przede wszystkim do odbioru lekturowego. Dzieła składające ów gatunek reprezentuje zatem tzw. iesedrama wzorem Fausta Goethego i Manfreda Byrona. Stąd obok partii dialogowych istnieją w nich także długie partie narracji odautorskiej lub lirycznej, komentujące lub uzupełniające „obrazy dramatyczne**. Utwory te odwoływały się jednak do teatralnej wyobraźni czytelnika, i to wyobraźni ukształtowanej poprzez model teatru popularnego, rozszerzającego swe wpływy wśród publiczności zachodnioeuropejskich metropolii i coraz agresywniej wypierającego tam dawny model teatru elitarnego. Ów teatr popularny dysponował technicznymi możliwościami prezentowania scen tłumnych i panoramicznych, umiał szybko zmieniać dekoracje (często dla pokazania jedynie krótkiej scenki, luźno związanej z poprzednią i następną) i uruchamiał wspaniałe efekty świctlno-wizualne. Inscenizowano na takich scenach historie sentymentalno-awanturniczc oraz aktualne, tendencyjnie sprymitywizowane wydarzenia polityczne.    _r

..Polski dramat romantyczny” zbudowany zatem został na podłożu doświadczeń autorskich (osobistych i narodowych), na dobrych wzorach literackich i na modnych teatralnych konwencjach. u powstał w I. 1832—1835 pod piórami Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego. Tworzą go trzy dzieła tych poetów: Dziady. Część Iii (tzw. „drezdeńskie**, 1832), Kordian (1834), Kie-Boska komedia (1835). Są to dzieła obszerne, o kompozycji luźnej i otwartej, zapowiadającej możliwości kontynuowania rozwijających się wątków w kolejnych, dalszych „częściach”. Zastosowano w nich w całej pełni poetykę destrukcji form drąpiatu klasycystycznego, co służy innemu niż dawniej spojrzeniu na świat, na historię, na człowieka, a przede wszystkim na metafizyczny porządek rzeczy.

Bohaterowie tych dramatów, nieprzeciętni, wrażliwi i pobudliwi, są pokazani poprzez wybrane wycinki swych biografii. Cierpią oni na modną wtedy w literaturach europejskich tzw. chorobę wieku, czyli poczucie osamotnienia i wyobcowania. Rodziła się ona na tle zwątpienia w dotychczasowe autorytety poznawcze i moralne (naukę i religię) lub była następstwem grzechu przeciwko naturze, a czasem rezultatem niespełnionego obowiązku. „Polski dramat romantyczny” poprzez motyw przemiany osobowości takiego bohatera stawia młodzieńców przed próbą charakteru. Próba ta ma związek z współczesną historią narodu dotkniętego katastrofą i przeprowadzona jest w gwałtownej konfrontacji z metafizycznym ładem świata.

Każdy z tych utworów tworzy odmienną wersję polskiego romantyzmu, inaczej budując i rozwiązując konflikty istniejące w polu wydarzeń ukształtowanym przez napięcia międz reprezentantami „chorego” pokolenia a narodem świadomym swej misji lub też bezwiedny dającym się powodować tłumom, czemu w planie nadprzyrodzonym towarzyszy rywali za

_• - -- *_I ..    ------------:    «    ■_u_i_«    __L