zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (17)

43. MECHANIZM KOMUNIKACJI LITERACKIEJ

t£ukafov$ky zdawał sobie sprawę z toga, ze specyfika literatury mes: uwzględniać konsekwencje wynikające z faktu, iz ćziełc literackie komunikuje - Ze jest ono komunikami, który jakiś nadawca kieruje <lo jakiegoś odbiorcy- i ze aspektu tego nie da się pominąć. Dlatego właśnie jego myśleniu o literaturze właściwa była również perspektywa komunikacyjna odwołująca się do znanego juz wówczas modelu trzech podstawowych funkcji zna.cj językowego, opisanego przez niemieckiego językoznawcę Karla BGbJera - a więc wyodrębniając funkcję przedstawiającą (relacje znaku do rzeczywistości), ekspresywną (relacja nadawcy i odbiorcy) i ńnpresywną (relacje nadawcy i odbiorcy), i uznając je za obecne również w każdej wypowiedzi psoeiyckicj - Mufca?ov$ky zwracał przede wszystkim uwagę na dynamikę- relacji pomiędzy tym: trzema funkcjami i funkcja, estetyczną (określającą relację znaku do niege samego). Dostrzegł tez szczególnego rodzaju dynamikę charakterystyczną dla języka poetyckiego walkę i napięcia „pomiędzy' wewnętrzną celowością” (funkcja estetyczna) a ,.komunikacją” (pozostałe funkcje językowe). Dlatego tez jego idea języka poetyckiego imała charakter bardzo dynamiczny specyfikę tego języka wyrażała bowiem wewnętrzna konfliktowość przeciwstawnych przeciwnych biegunów językowych.

V/ zamierzeniach polskiej teutii komunikacji lit., ?.a której najważniejszych przedstawicieli uznać

można:

•    Janusz Sławińskiego

«    Aleksandrę Okopień-S lewińską

•    Michała Głowińskiego

=    Edwarda Balccrzana

•    Kazimierza Bartoszynskiego

Nie leżało bynajmniej tworzenie gramatyki literatury, lecz raczej precyzyjne zbadanie układu wpisanych w komunikat literacki relacji między jego nadawcą i odbiorcą (np. reguł wewnątrz tekstowej gry, jaka nawiązuje się między partnerami Literackiej sytuacji komunikacyjnej). Struktur aliści polscy wykorzystywali tutaj zarówno inspiracje płynące z badań strukturalistów praskich t z semi o logicznych orientacji myśli strukturalistycznej, jak i z XX-wiecznych teorii lit.

•    Romana Ingardena

•    Jana Paula Sartre’a

•    Hansa Roberta Janasa

•    Wolfganga isera

Ważna w teorii tej szlcoły była również perspektywa socjologiczna, a więc nacisk na rozmaito aspekty społecznego funkcjonowania dzieła literackiego. Jednym z podstawowych kierunków refleksu było w tym wypadku badanie relacji między danym dziełom literackim i wpisanym weń :zw. horyzontem oczekiwań nadawcy (jego wyobrażeniami na temat oczekiwań estetycznych: ideowych odbiorcy'} a funkcjonowaniem teorii dzieła w zmieniających się w czasie sytuacjach odbioru. Badaczom polskim chodziło przy' tym p. wszystkim o określenie ogólnych warunków możliwości komunikacji literackiej - ło znaczy zawartego w dziele lin wstępnego projektu sytuacji komunikacyjnej. Szczególną uwagę zwracali więc na wszelkie znajdujące się w literaturze odautorskie sygnały', jak należy ją odczytywać (immanemne dyrektywy lektury), dokonywali rekonstrukcji norm odczytywania właściwych dane; publiczności literackiej, badali konwencje literackie określające każdorazowo odbiorcę dzielą rekonstruowali roie nadawcy i odbiorcy wpisane w komunikat literacki. W pracach scrnkluralistów pojawiły się tez jedyne z najważniejszych terminów powojennej polskiej rco:ii lic - np. koncepcja „podmiotu czynności twórczych” (wpisanego w działo lit. dysponenta reguł jego odczytywania - teoretycznej figury nadawcy, dającej się opisać na podstawie analizy organizacji wewnętrznej dzieła lit. czyli reguł jego kompozycji, ukształtowania stylistycznego i weryfikacyjnego, przynależności gatunkowej itp.), czy idea „stylu odbioru” (typologia sposobóv/ odczytywania literatury) i kategoria „odbiorcy wirtualnego" (odpowiednika „podmiotu czynności twórcach” - a więc komunikacyjnej roli odbiorcy zakładanego przez dzieło lit., które; projekt zesrał również wpisany w 3truktum tego dzieła).

W perspektywie myśli Praskiej Szkoły Strukturalnej dzieło literackie uznawane było za szczególnego rodzaju twór znakowy, uczestniczący w aktach komunikacji.

1.    wewnątrz tekspj - świat przedstawiony bohaterów* (Jeden bohater komunikuje się z. drugim bohaterem)

2.    na zewnątrz tekstu - przy pomocy tlzńc^s literackiego jeden czytelnik porozumiewa się z drugim