Łacina

Uwaga. 1. Łaciński superlativus tłumaczymy często w języku polskim przez stopień równy, wzmocniony o przysłówek bardzo, np. orator clarissimus - bardzo sławny mówca (tzw. elativus). 2. Po comparatiwie używa się w języku polskim niż (ąuam) z rzeczownikiem (fidior ąuam canis - wierniejszy niż pies); w języku łacińskim dla porównania użyć można samego rzeczownika w ablatiwic: fidior cane - jest to tzw. ablativus comparativus. 3. Po supcrlatiwie przymiotnika całość, z której część wyodrębniliśmy, występuje w gencliwic: Cicero clarissimus omnium oratorum. Jest to genctivus partitivus (dopełniacz cząstkowy); w tłumaczeniu polskim dodajemy z, spośród: Cycero, najsławniejszy ze wszystkich mówców.

Ćwiczenia

1.    Odmieniaj: facies pulchra, portus magnus, lex gravior, amicus certior, clades gravissuna.

2.    Przetłumacz: Magnus erat numerus dierum festorum apud Romanos antiquos. Nihil nobis carius est quam patria. Yistula latisslmum terrae nostrae flumen est. Multis civitatibus discordia plus nocet quam gravisslma bclla. Nihil est miserius et turpius quam bellum civile. Verba factis faciliora sunt. Omnium anni tempórum pulcherrimum et iucundissimum vcr est. Socrates omnium sapientissimus putatur.

3.    Uzupełnij: Ver hiem ... iucundius est. Leones lup ... ferociores sunt. Hippocratcs medic ... antiqu ... clarissimus est. Sapientissimus omn ... philosoph ... Graec ... Socrates erat.

4.    Przetłumacz i zapamiętaj zwroty i sentencje: Litterarum radices amarae sunt, fructus iucundiores. Nihil est veritatis luce dulcius. Sensu stricto. Sensu lato. Lapsus linguac. HomTni cibus utilissunus est simplex. Scientia nulla res praestantior. Nihil est victoria dulcius. Fama nihil est celerius.

LECTIO DECIMA De Androclo et leone

Cz. I

In Circo MaxTmo Caesar ludos circenscs populo dabat. Inter multas feras apparuit leo magnus et saevus, qui iam voce populum terruit. Servus Androclus inter ccteros ad pugnam cum bestia intravit. Leo, ubi homihem vidit, placidus appropinquavit. Tum caudam placldc movcbat et Androcli manus lingua tetlgit. Androclus leonem spcctavit; amicum suum recognovit. Ułud miraculum clamores populi cxcitavit. Caesar Androclum vocavit et causam miraculi rogavit. „Leones” - inquit - „semper homlnes oppugnant et corpóra devorant. Cur leo hodic tam placidus fuit?”.

(Rcs porro tractabltur)

I limiN M;iximus, Circa m - cyrk rzymski, Zlliijdujący się między Palatyncm ii Awentynem lllilim, -i m - zabawa, gra |l li II oirccnscs - igrzyska publiczne, cyrkowe

||<lii, -ac / - dzikie zwierzę lippurfio, -crc, apparui - ukazywać się Ino, -onis m - lew

MltwtiK, -a, -um - srogi, wściekły, okrutny lllin już

Vi)X, vocis / - głos, ryk illniK, -a, -um - straszny, okrutny |0rr6o, -cre, -ui, terntum - straszyć, przerażać

UOtfirus, -a, -um - pozostały, reszta OOtfiri, -orum - inni BUgna, -ae / - walka inlro, -arc, -avi - wchodzić, wkraczać homo, hominis m — człowiek yldfio, -crc, vidi, visum - widzieć, spostrzegać

placidus, -a, -um - łagodny, spokojny appropinąuo, -arc, -avi - zbliżać się uu uda, -ac /- ogon Itiunus, -us f - ręka

lingua, -ae / - język tango, -ere, tetigi, tactum - dotykać specto, -are, -avi, -atum - patrzeć, przypatrywać się

rccognosco, -crc, rccognovi, recognitum

—    rozpoznawać, poznawać miraculum, -i n - cud, dziw, dziwne

wydarzenie

clamor, -oris m - okrzyk, krzyk excito, -are, -avi, -atum - wywoływać, podniecać, pobudzać Caesar - tu cesarz Tiberius Claudius Nero Germanicus, znany jako Klaudiusz (rok 41-54 n.e.) causa, -ae / - powód, sprawa oppugno, -arc, -avi, -atum — zdobywać, chcieć ująć

corpus, -óris n - ciało

devoro, -are, -avi, -atum - pożerać

hodic - dzisiaj

sum, esse, fui - być

respondeo, -ere, respondi, responsum

-    odpowiadać porro - dalej

tracto, -arc, -avi, -atum - ciągnąć, poruszać

Objaśnienia gramatyczne

lndicativus perfeeti activi (tryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony czynnej) tworzy się od tematu czasownikowego różniącego się od lematu praesentis. Ponieważ trudno z góry przewidzieć, jak będzie brzmiał temat perfeeti dla danego czasownika, formy tej uczymy się na pamięć. Wymieniając formy podstawowe czasownika podajemy perf. na trzecim miejscu.

Najczęściej występujące tematy perfeeti:

1.    Temat zakończony na przyrostek -v- po sylabie długiej, na przyrostek u- po sylabie krótkiej, np. ornav-, laudav~, spactav~, placu-, docu-, habu.

2.    Temat zakończony na przyrostek -v-, np. scrips-, dix, (z dic-s).

3.    Temat ze wzdłużeniem samogłoski rdzennej, np. venio, ven, lego, leg.

4.    Temat ze wzdłużeniem samogłoski rdzennej i przegłosem, np. ago, eg, Jdcio, jec, capio, cep.

5.    Temat z zanikiem spółgłoski rdzennej, np. relinąuo, reliąu-, rumpo, rup-.