DSC0008

W późniejszych latach (110-70 tys. lat temu) występowały na ziemiach polskich, nieraz równolegle, grupy neandertalczyków różniące się tradycyjną kulturc Jedni należeli do kompleksu mikockiego, typowego dla północnej i wschodniej Europy (charakteryzuje się on techniką mustierską, rdzeniową, opartą na odbijaniu gotowych odłupków od rdzenia dyskoidalnego), drudzy do kompleksu mustierskiego, dominującego w zachodniej Europie (charakteryzuje się występowaniem techniki lewaluaskiej, odłupkowej, opartej na rdzeniu przygotowanym do produkcji odłupków mogących podlegać dalszej obróbce, jak i tc mustierskiej).

W przypadku kompleksu mustierskiego stanowiska otwarte zawierają zwykle niewielkie pracownie, gdzie formowano rdzenie oraz produkowano odłupki i lewaluaskie; stanowiska jaskiniowe były niewielkimi schroniskami łowieckimi.

Kompleks mikocki był wewnętrznie zróżnicowany. Wiąże się z nim zasiedlenie tzw. obozowisk podstawowych z dużą liczbą silnie wyzyskanych narzędzi kamiennych (np. obozowisko w Jaskini Ciemnej w Ojcowie). W Zwoleniu koło Radomia odkryto miejsce zabijania (w okolicy wodopoju) i ćwiartowania zwie datowane na 85-70 tys. lat temu. W Krakowie znaleziono nóż bifacjalny wykonany z krzemienia pochodzącego z Wyżyny Wołyńskiej, co świadczy o ki 1 kusetkilometrowych nawet wędrówkach neandertalczyków.

W jaskini Raj koło Kielc odkryto w warstwach datowanych na 70-60 tys. lat temu zespoły narzędzi kamiennych podobnych do zespołów znanych z basenu środkowego Dunaju, zwłaszcza Węgier. Znaleziono tam też prawie 300 poroży reniferów, tworzących rodzaj zasieków broniących wejścia do jaskini, jak i bć służące prawdopodobnie do malowania ciała.

Kres osadnictwa neandertalskiego paleolitu środkowego na ziemiach polskich nastąpił w czasie pierwszego maksimum ostatniego zlodowacenia, czyli ok. 7 tys. lat temu (6).

$ Paleolit górny

Na polskich ziemiach - ze względu na fakt, że w okresie ostatniego zlodowacenia lądolód przekroczył Bałtyk i dotarł do basenu dolnej Wisły - nie można śle rozwoju osadnictwa w okresie od 70/60 tys. lat temu do ok. 40 tys. lat temu, kiedy nastąpiło ponowne zasiedlenie.

Początkowo (40-35 tys. lat temu) pojawiały się tu grupy kontynuujące lokalne tradycje kompleksów mustierskiego i mikockiego, stąd zaliczane są do tzw. kompleksów przejściowych. Specyficzne dla tych grup, kontynuujących tradycje kompleksu mustierskiego, są ostrze liśdowate jednostronnie obrobione -1 odkryto w Dzierżysławiu koło Głubczyc. Na tym samym stanowisku, tyle że z okresu późniejszego (ok. 36 tys. lat temu), odkryto wyroby kamienne należące kontynuatorów tradycji kompleksu mikockiego; charakteryzowały je technologia mustierską, występowanie narzędzi ze środkowego i górnego paleolitu wr ostrzami liściowatymi dwustronnie retuszowanymi; narzędzia te nawiązują do kultury szeleckiej. Typowe dla tej ostatniej kultury znaleziska odnaleziono m Krakowie-Zwierzyńcu, a pojedyncze ostrza liściowate m.in. w Jaskini Mamutowej w Wierzchowie, Jaskini Łokietka w Ojcowie i jaskini Obłazowej koło Nowe Targu.

Przypuszcza się, że kompleksy przejściowe mogły być dziełem ostatnich neandertalczyków, stykających się z grupami Homo sapiens sapiens.

W okresie 35-30 tys. lat temu występowały na ziemiach polskich też grupy oryniackie, cechujące się intensywną obróbką kości i rogu. Kamienne zabytki oryniackie znane są m.in. ze stanowisk w Krakowie i Góry Puławskiej.

W okresie między 28 a 24 tys. lat temu dzisiejsze ziemie południowej Polski byty penetrowane przez grupy graweckie, szukających głównie krzemienia kredowego z moren górnośląskich. Z okresu sprzed 23-21 tys. lat zachowały się kompleksy obozowisk odkryte przy ul. Spadzistej w Krakowie. W okresie mi 20 a 18 tys. lat temu (czas maksymalnego nasunięcia lądolodu w okresie II pleniglacjału) ziemie polskie były praktycznie niezamieszkane.

W okresie między 18 a 12 tys. lat temu ziemie polskie były sporadycznie penetrowane przez przedstawicieli kultury magdaleńskiej i epigraweckiej (kontynu tradycje graweckie). Z tą pierwszą kulturą związane są znaleziska z Jaskini Maszyckięj koło Krakowa (odkryto tam m.in. groty oszczepów, specjalne oprawy narzędzi kamiennych zwane navettes, specyficzne przedmioty ceremonialne z zakończeniami fallicznymi), datowane na czas 15 tys. lat temu, oraz pracowr odkryte w Brzoskwini koło Krakowa, datowane na czas 12 tys. lat temu. Z kolei z kulturą epigrawecką związane są m.in. w Jaskini Zawalonej w Mnikowie. Śl osadnictwa hamburskiego zachowały się głównie na Dolnym Śląsku (Olbrachcice i Siedlnica) i Wielkopolsce (Liny). Wśród odkrytych obozowisk z tego czasu wymienić te w Całowaniu i Witowie.

11-10 tys. lat temu nastąpiły kolejne zmiany klimatu na ziemiach polskich - zmniejszyła się ilość lasów, pojawiła się zbiorowiska tundrowe na północnym wschodzie i obszary stepowe w części środkowej. Wtedy pojawili się myśliwi, specjalizujący się w polowaniu na renifery, których kultura materialna i organ społeczna nawiązywała do kultury hamburskiej i kultury Bromme-Lyngby (ostrza trzoneczkowate).

W tym czasie występowały także na ziemiach polskich kultura perstuńska i kultura świderska (większe obozowiska z kilkoma obiektami mieszkalnymi; jednorodzinne zagłębione w ziemię obiekty np. w Grzybowej Górze).

9 Mezolit

W tym czasie gospodarka była oparta wyłącznie na polowaniach, łowieniu ryb oraz zbieractwie roślin, małży i ślimaków. Ówczesne strategie gospodarcze n charakter oportunistyczny (polegający na polowaniach na różne zwierzęta, przy stosowaniu indywidualnych, traperskich technik łowieckich(7j). Zmniejszył rozmiary wyrobów kamiennych (np. małe ostrza strzał o kształtach geometrycznych).

Przypuszcza się, że łowców świderskich zastąpiły grupy myśliwych i rybaków, posuwających się z obszarów leśnych zachodniej części Niżu Europejskiego. Grupy z wczesnego mezolitu osiadłe na ziemiach polskich zalicza się do kultury komornickiej, wykazującej podobieństwa do kultury Duvensee i kultury Star Do stanowisk z tego okresu należą m.in. Smolno Wielkie i Pobiel.

Później podstawowe znaczenie zdobyła kultura chojnicko-pieńkowska, której charakterystyka jest wysoce niekompletna. Znana jest wyłącznie z wyrobów kamiennych (np. z licznych drobnych zbrojników, wśród których pojawiają się trapezy - groty strzał o szerokim ostrzu).

W późnym mezolicie na ziemiach polskich pojawiła się kultura janisławieka, charakteryzująca się rozwojem technologii wiórowej opartej na regularniejszyc większych wiórach (produkowano m.in. drapacze, trapezy), a także staraniem o dostęp do surowców dobrej jakości, jak krzemień czekoladowy. Początków sądzono, że kultura ta mogła już zajmować się hodowlą zwierząt - miały tego dowodzić odkrycia w miejscowości Dębe na Kujawach datowane na ok. 5800 później okazało się, że szczątki kostne są zbyt fragmentaryczne, aby udowodnić hodowlany charakter zwierząt, a dodatkowo mogły pochodzić już z ok. 520 p.n.e.

Na ziemiach północno-wschodnich dzisiejszej Polski w mezolicie przetrwały grupy łowców renifera kultury świderskiej; a później tereny te były miejscem zamieszkania przedstawicieli kultury kundajskiej, zachowującej wiele elementów z czasów późnego paleolitu. Grupy te znały techniki produkcji regularnych wiórów, z których wykonywano grodki trzoneczkowate (a nie ostrza strzał o kształcie geometrycznym).

9 \ Neolit

* Kultura ceramiki wstęgowej rytej

Kultura ceramiki wstęgowej rytej, zwana też zachodnią kulturą ceramiki linearnej, charakteryzowały się zmianami technologii produkcji ceramiki i zdobieni, naczyń ornamentami rytymi i plastycznymi, nowym stylem produkcji wyrobów kamiennych, budownictwem drewnianym o palisadowej konstrukcji śdan d domów na planie prostokątnym, gospodarką rolną z areałem pól na obrzeżeniach niskich teras rzek oraz wzrostem udziału bydła w hodowli.

Zasięg tej kultury w pierwszej fazie ekspansji (ok. 5400-5300 p.n.e.) objął głównie tereny lessowe na Śląsku i w Małopolsce, później przesunął się na północ (teren Kujaw, ziemi chełmińskiej i Wielkopolski) i wschód (rejon Rzeszowa), wreszde przekroczył San i Bug. Właśnie z tej kultury wywodzili się pierwsi rolnii