0000099 (4)

Badania dodatkowe. U wszystkich badanych, u których oznaczono poziom fluoru w moczu, byl on znacznie podwyższony. Poziom fluoru w popiele odtłuszczonych wycinków kostnych wynosił 120—241 mg%. Za normą przyjmuje sią 20—30 mg% (Jolly, 10).

DYSKUSJA

W badanej grupie pracowników huty aluminium stwierdziliśmy bardzo czę-ste występowanie zmian klinicznych i radiologicznych lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa. Dolegliwości bólowe lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa u pracowników huty były znacznie częstsze (82,1%) niż w analogicznej grupie 231 pracowników WSK w Mielcu narażonych na wibracje, przebadanych ambulatoryjnie w Klinice Ortopedycznej w Krakowie, u których bóle występowały tylko u 25% (praca w trakcie opracowania). Inni autorzy podają również mniejszą częstość występowania bólów krzyża u pracowników fizycznych nie narażonych na skażenie fluorem (12).

W badanej grupie stwierdziliśmy częste występowanie zmian fluorowych, jak pogrubienie beleczkowania i uogólnioną sklerotyzację. Zmiany te były mniej nasilone niż w opracowanej przez nas grupie osób z rejonu fluorozy endemicznej na terenie Indii (7). Spotykane powszechnie wyrośla kostne i kostnienie wiązadeł są mniej charakterystyczne dla zmian fluorowych. Zmiany te występują u osób z rejonu fluorozy endemicznej, ale występują również w innych jednostkach chorobowych, jak spondyloarthrosis czy spondylitis ankylo-poetica. Wysoka częstość występowania tych zmian w grupie badanej wskazuje na istotny udział fluoru w ich powstawaniu. Trudno jednak jest ocenić,

0    ile są one wynikiem nasilenia procesów kostnienia wywołanych fluorem, a o ile skutkiem zmian degeneracyjnych. Wielu autorów podkreśla, że zmiany fluorowe są bardziej zaakcentowane w przeciążonych odcinkach narządu ruchu. Należy więc brać pod uwagę możliwość synergistycznego działania fluoru

1    czynnika mechanicznego (1, 6, 7, 8, 10, 11, 15).

Jedną z przyczyn dolegliwości bólowych lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa może być ucisk na korzenie w otworach międzykręgowych. Radiologiczne cechy zwężenia tych otworów występowały w naszym materiale w 60,5%. Najczęstszą przyczyną zwężenia było wzajemne przesunięcie wyrostków stawowych, rzadziej grzbietowe wyrośla kostne. Nie obserwowaliśmy jednak znamiennej zależności stwierdzonych zmian radiologicznych i objawów klinicznych.

W ocenie zmian patologicznych lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa badanych pracowników huty aluminium warte podkreślenia są częste zaburzenia równowagi statyczno-dynamicznej. Sądzimy, że zmiany w tkankach okołokręgowych spowodowane fluorem mogą upośledzać ich wydolność i usposabiać przez to kręgosłup do zaburzeń statyczno-dynamicznych. Związane z nimi zespoły przeciążenia wg Arcta są zasadniczą przyczyną dolegliwości bólowych (2, 4, 5, 12, 14).

PODSUMOWANIE

U pracowników fizycznych narażonych na szkodliwe działanie związków fluoru występują częściej dolegliwości bólowe lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa w porównaniu z analogicznymi grupami nie narażonych na związki fluoru.

Fluor odgrywa istotną rolę w powstawaniu zmian patologicznych lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa. Może on być czynnikiem uwrażliwiającym tkanki okołokręgowe na powstawanie zmian patologicznych.