006 (18)

dają sobie atmosferą i związanymi z nią skojarzeniami uczuciowymi. Odpowiadają także atmosferze całego utworu, w którym między sytuacją ludzi i przyrodą zachodzą istotne związki.

Analogiczną rolę pełni tak częsty w wierszach Słowackiego motyw gwiazdy: pojawiając się dwa razy w początkowej i końcowej części utworu - jest jeszcze jednym elementem łączącym kompozycyjnie obie części, a także - sygnałem jednolitej w całym utworze tonacji lirycznej. Dążność do „udziwnionego”, metaforycznego przedstawienia świata w strofach dotyczących „ja” lirycznego wywiera także wielki wpływ na jakość całego słownictwa wiersza. Przykładem może być kilkakrotnie użyte w nim słowo „gwiazda”.

Tyś mi widna, jak gwiazda, co się tam zapala I Izą różową leje,i skrą siną błyska.

W tym kontekście wyraz ma znaczenie metaforyczne, służące uzmysłowieniu niezwykłości widzenia natury, w której podkreśla się zarówno elementy uosabiające, jak i nastrój grozy.

W następnym fragmencie:

Nie wiesz, nad jaką górą wschodzi ta perełka,

Którąm wybrał dla ciebie za gwiazdeczkę stróża.

zdrobniała forma tego samego wyrazu wprowadza atmosferę intymności i stanowi subtelne nawiązanie do potocznych wyobrażeń o roli przyjaznej natury w życiu człowieka. A jeszcze dalej:

Przywykłem do nich, kocham te gwiazdy jeziora,

Ciemne mgłą oddalenia, od gwiazd nieba krwawsze, wyzyskany zostaje kontrast znaczeniowy słów użytych' w różnych zestawieniach („gwiazdy ... krwawsze”). Znaczenie słowa kształtowane jest bardzo silnie przez kontekst, który modeluje jego zawartość semantyczną i zabarwienie emocjonalne. Zjawisko poszukiwania nowych perspektyw i możliwości ekspresji językowej leży u podstaw częstego w wierszach poety tworzenia neologizmów słowotwórczych. Taką innowacją słownikową jest w Rozłączeniu np. wyraz „promienie”, który jako pochodny od czasownika dokonanego „opromienić” akcentuje moment dynamicznego stawania się w naturze.

Kompozycyjnemu kontrastowi motywów tematycznych i sposobów poetyckiego obrazowania w strofach I-III i IV-VI odpowiada także kontrast w zakresie uksztaitowań składniowych. Motywy początkowych trzech strof rozwijają się przez pięciokrotne anaforyczne powtórzenie słowa „wiem”, rozpoczynające szereg paralelnie zbudowanych zdań. Następne strofy powiązane są z poprzednimi przez przeciwstawienie: „wiem” - „ale ty nie wiesz” i obejmują dalszy szereg zdań rozpoczynanych anaforycznie powtarzanym orzeczeniem: „nie wiesz”.

Jednak ten - zdawałoby się - jednolity układ daleki jest od monotonii. Urozmaicenie toku intonacyjno-składniowego dokonuje się przede wszystkim przez coraz to inne rozmieszczenie poszczególnych części zdań w rytmicznym schemacie wersów trzynastozgłoskowych. Swobodne, motywowane tylko potrzebami ekspresji poetyckiej traktowanie granic rytmicznych wiersza pozwala na różnorodne realizowanie przedziału średniówkowego, podkreślanie go mocnym przedziałem intonacyjnym („I nosi ciągłe wieści./ Wiem, kiedy w ogródku”) albo też zacieranie ostrą ekspre-sywną przerzutnią („Wiem, jaka ci rozmowa / ludzi łzę wyciska”). Podane przykłady ilustrują podstawową zasadę