0000039 (12)

rozmnażania komórek, podczas którego komórkom nowotworzonym zostaje przez komórki macierzyste przekazywana informacja dotycząca ilości, rodzaju i użytkowania makrocząsteczek związanych z określonym charakterem danej komórki. Można wspomnieć także, że DNA zawiera w sobie informację strukturalną dotyczącą budowy białek i bierze też udział w procesach związanych z dziedziczeniem informacji.

7.7. Sterowanie i regulacja

Pojęcie sterowania łatwo kojarzy się z prowadzeniem łodzi, statku, samolotu. Równie wymowny jest przykład dotyczący sterowania (lub kierowania) wojskiem, zakładem pracy czy grupą ludzi. Łatwo można w nich wyodrębnić dwa układy: sterujący i sterowany. Proces sterowania można rozumieć jako wywieranie przez układ sterujący (np. według pewnego programu) działania na układ sterowany dla osiągnięcia zamierzonego celu. Sterowanie odbywa się nie za pomocą energii, lecz poprzez informację zawartą w sygnałach. W przypadku gdy sygnały sterujące są zbyt słabe (np. przy sterowaniu maszyną), stosowane są różnego rodzaju wzmacniacze (elektronowe, pneumatyczne, hydrauliczne i in.) Schemat blokowy procesu sterowania przedstawiono na ryc. 7.3a.

a    h

Ryc. 7.3. a — Układ sterowania; h — układ regulacji. Strzałka wskazuje kierunek przebiegu informacji.

Prostokąty przedstawiają układy (sterujący i sterowany), linią oznaczono kanał łączności między nimi, strzałka wskazuje kierunek przebiegu informacji. Układ sterowania jest układem otwartym, to znaczy takim, w którym skutek działania nie ma wpływu na przyczynę go wywołującą, a wykonanie przez układ sterowany czynności nie jest kontrolowane przez układ sterujący. Ryc. 7.3b przedstawia układ zamknięty, w którym wyjście (skutek działania) powiązane jest z wejściem (przyczyną). Ujmuje on proces nazywany regulacją. Powiązanie między wielkością wyjściową Y i wielkością wejściową X nazywamy sprzężeniem zwrotnym. Sprzężenie zwrotne może występować bezpośrednio między wyjściem danego członu a jego wejściem, bądź też za pośrednictwem innych elementów układu. Nazywamy je zwrotnym dlatego, że przebiega ono w kierunku przeciwnym do zasadniczego kierunku przekazywania sygnałów. Jeżeli w wyniku sprzężenia zwrotnego, tj. oddziaływania wielkości wyjściowej na wejście układu, nastąpi zwiększenie parametru na wyjściu układu — mówimy o sprzężeniu dodatnim, jeżeli nastąpi zmniejszenie — mówimy o sprzężeniu ujemnym. Sprzężenie zwrotne należy do podstawowych układów cybernetyki i pozwala na wyjaśnienie wielu zjawisk zachodzących w systemach sterowania i regulacji występujących m. in. w organizmach żywych, reakcjach psychicznych i procesach ekono-

139