054 (8)

Mankamenty semantycznej klasyfikacji na części mowy są oczywiste: a) nie obejmuje ona wszystkich leksemów (dotyczy tylko wyrazów autosemantycz-nych), b) operując heterogenicznymi kryteriami (charakter bytu pozajęzykowego - sposób odniesienia wyrażenia językowego do bytów pozajęzykowych) nie daje klasyfikacji rozłącznej, c) operuje subiektywnymi, nieprecyzyjnymi kryteriami, wykluczającymi możliwość skonstruowania formalnej procedury wyznaczania części mowy. Nagminne w języku zjawisko używania formalnie różnych środków językowych do wyrażania identycznego znaczenia (por. trojaki sposób językowego ujmowania cechy, np. zielony - zieleń - zielenić się, czy procesu praca - pracować) sprawia, że aby uniknąć kolizji z realnie istniejącymi faktami językowymi, buduje się definicje klas funkcjonalnych przypominających błędne kolo, operując takimi konstruktami, jak: „kategorialne (gramatyczne) znaczenie procesualności”, „przedmiotowości”, „właściwości”. Jest jednak oczywiste, że odpowiednie „znaczenie kategorialne” można przypisać danej jednostce (np. „znaczenie przedmiotowości” nazwie cechy zieleń) dopiero po stwierdzeniu, do jakiej klasy funkcjonalnej (części mowy) dany leksem należy. To zaś możliwe jest jedynie na podstawie cech formalnych leksemu.

Różne warianty semantycznych klasyfikacji na części mowy można znaleźć w pracach O. Jespersena, V. BrOndala, V. V. Vinogradova, L. Tesnićre’a, A.V. Isaćenki i in. (por. też Jodłowski 1971).

3.2.2. Morfologiczne definicje części mowy

Na formalnych kryteriach oparte są morfologiczne definicje części mowy, odwołujące się do właściwości fleksyjnych leksemów. Klasyfikacje te unikają zarzutu hcterogeniczności kryteriów klasyfikacji i ich nieprecyzyjności (subiektywnego charakteru), podobnie jednak jak klasyfikacje semantyczne mają one charakter nieuniwersalny, gdyż nie obejmują całego zasobu leksykalnego języka (poza możliwością morfologicznej klasyfikacji pozostają oczywiście leksemy nieodmienne). Morfologiczna klasyfikacja leksemów polskich daje następujące podziały (leksemy nieodmienne klasyfikowane są na podstawie kryteriów syntaktycznych):

leksemy

odmienne

przez rodzaj nie przez rodzaj przez osobę nie przez osobę

nieodmienne

przez przypadek

nie przez przypadek

przez liczbę nie przez liczbę

przymiotnik liczebnik rzeczownik czasownik właściwy

czasownik    przysłówek i par-

niewłaściwy    tykuła. przyimek

spójnik, wykrzyknik

54