Obraz

40 II. Wybrane klasyfikacje wyrazów na części mowy

cechę stanowiącą podstawę podziału). Natomiast z faktu, że została wyod rębniona klasa leksemów o funkcji członu konstytutywnego grupy imiennej, dla każdego leksemu należącego do tej klasy wynikają określone konsekwencje syntaktyczne (typy związków syntaktycznych, w jakie w ramach wypowiedzenia może on wchodzić z formami gramatycznymi leksemów należących do określonych klas funkcjonalnych), morfologiczne (typ fleksji) i semantyczne (prototypowo jest to wyrażenie denotatywne). Klasa leksemów o funkcji członu konstytutywnego grupy imiennej jest więc w języku polskim klasą funkcjonalną.

Kryteria klasyfikacji na części mowy [1.] Semantyczne definicje części mowy

Problem klasyfikacji słownictwa na części mowy należy do trudniejszych problemów w lingwistyce. Nie powstała dotąd żadna ogólnie akceptowana procedura klasyfikacji na części mowy, a co za tym idzie — brak również ogólnie przyjętej definicji części mowy. Dotychczasowe definicje części mowy odwołują się do różnego typu kryteriów klasyfikacyjnych: semantycznych, morfologicznych, syntaktycznych. Często zresztą (zwłaszcza w opracowaniach o charakterze podręcznikowym, chociaż nie tylko) kryteria podziału nie są wyraźnie wymieniane, a sama klasyfikacja oparta bywa na dość dowolnej kombinacji wszystkich trzech wymienionych typów kryteriów.

Nasz przegląd klasyfikacji na części mowy zaczniemy od klasyfikacji odwołujących się do kryteriów semantycznych. Niezależnie od różnic zachodzących między poszczególnymi wariantami tego typu klasyfikacji ich cechą wspólną jest odwoływanie się w definicjach części mowy do pojęć ontologicznych oraz do sposobu odniesienia wyrażeń językowych do rzeczywistości poza językowej. Rozróżnia się przede wszystkim leksemy (części mowy) autosemantyczne — samodzielnie znaczące, pełnoznaczne, i synse-rnantyczne — współznaczące, niepełnoznaczne (te ostatnie dalej klasyfikuje się biorąc zwykle za podstawę kryteria syntaktyczne). Wśród autose-mantycznych wyróżnia się leksemy o funkcji ekspresywmej i symbolicznej, w tej ostatniej zaś grupie — leksemy nazywające, wskazujące i szeregujące (por. np. Milewski 1965):

leksemy

autosemantyczne    synsemantyczne

l"¹

• łmownik rzeczownik przymiotnik przysłówek

zaimek liczebnik wykrzyknik przyimek

spójnik

partykuła

Mankamenty semantycznej klasyfikacji na części mowy są oczywiste:

.....o obejmuje ona wszystkich leksemów (dotyczy tylko wyrazów autose-

.......tycznych), b) operując heterogenicznymi kryteriami (charakter bytu

i.....językowego — sposób odniesienia wyrażenia językowego do bytów

i " i językowych) nie daje klasyfikacji rozłącznej, c) operuje subiektywni mi, nieprecyzyjnymi kryteriami, wykluczającymi możliwość skonstruowania formalnej procedury wyznaczania części mowy. Nagminne w ję-\ loi zjawisko używania formalnie różnych środków językowych do wyra-' mii identycznego znaczenia (por. trojaki sposób językowego ujmowania •¹ i liy, np. zielony — zieleń — zielenić się, czy procesu praca — pracować) 1'iuwia, że aby uniknąć kolizji z realnie istniejącymi faktami językowymi,

• mu luje się definicje klas funkcjonalnych przypominających błędne koło, "l'«^,rując takimi konstruktami, jak: „kategorialne (gramatyczne) znaczenia i'inecsualności”, „przedmiotowości”, „właściwości”. Jest jednak oczywiste, odpowiednie „znaczenie kategorialne” można przypisać danej jednostce ¹ iip. „znaczenie przedmiotowości” nazwie cechy zieleń) dopiero po stwier-'l.cniu, do jakiej klasy funkcjonalnej (części mowy) dany leksem należy.

I b zaś możliwe jest jedynie na podstawie cech formalnych leksemu.

Różne warianty semantycznych klasyfikacji na części mowy można znaleźć w pra-■ uch O. Jespersena, V. Brpndala, V. V. Vinogradova, L. Tesniere’a, A. V. Isaćenki i in. (por. też Jodłowski 1971).

|2.] Morfologiczne definicje części mowy

Na formalnych kryteriach oparte są morfologiczne definicje części mowy, odwołujące się do właściwości fleksyjnych leksemów. Klasyfikacje