Wykłady z polskiej fleksji6

134 Klasyfikacji' leksemów i form wyrazowych

Wyodrębnione części mowy scharakteryzujemy teraz zbiorczo przez wskazanie ich podstawowych właściwości fleksyjnych, składniowych i semantycznych Wymienimy w szczególności kategorie fleksyjne poszczególnych klas leksemów i ich najważniejsze kategorie klasyfikujące. Podamy też typowe połączenia składniowe leksemów poszczególnych klas z leksemami innych klas i zilustrujemy je przykładami. Używane poniżej skróty mają następujące znaczenie:

KF - kategorie fleksyjne

KK - kategorie klasyfikujące

SK - najważniejsze cechy składniowe

SE - najważniejsze cechy semantyczne

8.7.1.    Rzeczowniki

KF: przypadek, zwykle też liczba, dla męskoosobowych ponadto deprecjatywnośc. KK: rodzaj.

SK: leksemy używane głównie w funkcji podmiotu lub dopełnienia i wówczas zależne składniowo od czasownika.

SE:    najważniejsze leksemy o funkcji nominatywnej, będące nazwami osób (CHŁO

PIEC), zwierząt (PIES), rzeczy (STÓŁ), sytuacji (KRAKSA), miejsc (POLSKA), pojęć abstrakcyjnych (MIŁOŚĆ), cech (BIEL), czynności (BIEG), procesów (SPADEK), stanów (ZASTÓJ), liczb (PIĄTKA) i in. Niektóre z tych kategorii są jednak wyrażane przede wszystkim za pomocą leksemów innych klas.

8.7.2.    Przymiotniki

KF: przypadek, liczba, rodzaj, deprccjatywność, czasem stopień, rzadko predyka tywność.

KK: czasem przypadek (np. ciekawy czegoś, ale wiemy czemuś).

SK: leksemy używane głównie w funkcji przydawki i wówczas zależne od rzeczownika; rzadziej używane w pozycji zależnej od czasownika, np. jako orzecznik. ^x—.

SE:    leksemy o funkcji nominatywnej, będące podstawowymi nazwami cech.

8.7.3.    Przysłówki

KF: czasem stopień.

KK: czasem stopień (np. bardzo szybki, ale znacznie szybszy) lub aspekt (ciągli przychodzi, ale nie *ciągle przyjdzie).

SK: leksemy używane głównie w funkcji okolicznika, zależne składniowo od czasownika lub przymiotnika.

SE:    leksemy o funkcji nominatywnej, będące nazwami cech przysługujących

czynnościom, procesom, zdarzeniom i stanom.

8.7.4.    Liczebniki

KF: przypadek, zwykle też rodzaj (z wyjątkiem liczebników zbiorowych).

KK: przypadek (np. dwaj chłopcy, ale dwóch chłopców), liczba (np. dwa worki, ale jeden worek).

SK: leksemy używane głównie w pozycji przyrzeczownikowej, tradycyjnie interpretowane jako przydawki. W nowszych opracowaniach liczebniki są traktowane jako człony nadrzędne składniowo wobec rzeczowników ze względu na to, że połączenie form tych leksemów zawsze można zredukować do liczebnika (np. Przyszło pięć kobiet -* Przyszło pięć), a nie zawsze do rzeczownika (np. Przyszło pięć kobiet —* *Przyszło kobiet). sli:    leksemy o funkcji nominatywnej, będące nazwami liczb.

8.7.5.    Zaimki

KF: - zaimki rzeczowne - przypadek, rzadko akcentowość (tylko JA, TY, ON, SIĘ) i poprzyimkowość (tylko JA, TY i ON), wyjątkowo liczba i rodzaj (tylko ON);

-    zaimki przymiotne - przypadek, liczba, rodzaj, depreejatywność;

-    zaimki liczebne - przypadek, zwykle też rodzaj (z wyjątkiem KILKORO, KILKANAŚCIORO, OBOJE, OBYDWOJE);

-    zaimki przysłowne - nieodmienne.

KK: - zaimki rzeczowne - rodzaj, osoba;

-    zaimki liczebne - przypadek, rzadko liczba.

SK: leksemy używane w takich samych funkcjach składniowych, jak zastępowane przez nie rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i przysłówki. Możliwości rozwijania zaimków o człony podrzędne składniowo są jednak mocno ograniczone i swoiste dla poszczególnych grup zaimków, a nawet pojedyn czych leksemów zaimkowych.

SE:    leksemy o funkcji deiktycznej.

8.7.6.    Czasowniki

KI tryb, czas, zwykle też osoba, liczba, rodzaj, przypadek i depreejatywność KK: aspekt, przypadek, bezokolicznikowość (jest to kategoria, którą wprowadza się czasem, aby opisać związki niektórych wyrazów z bezokolicznikiem), SK - formy osobowe i bezosobnik (zwane łącznie formami Unitywnyml) pełnią funkcję orzeczenia;

bezokolicznik pełni zwykle funkcję dopełnienia i jest wówczas zależny składniowo od czasownika;

imiesłowy przymiotnikowe są używane zwykle jako przydawki i są wówczas zależne od rzeczownika;