27361 Wykłady z polskiej fleksji3

128 Klasyfikacje leksemów i form wy razowy >

lekscmy

128 Klasyfikacje leksemów i form wy razowy >

odmienne przez

przypadek

(1)    rzeczowniki

(2)    przymiotniki

(3)    liczebniki

- przypadek

osoba - osoba (4)    (5)

nieodmienne

samodzielne

(9)

niełąezące

(6)

mewymagające wymagające przypadka    przypadka

(7)    (8)

(7)    spójniki

(8)    przyimki

(9)    wykrzykniki

(4)    czasowniki właściwe

(5)    czasowniki niewłaściwe

(6)    partykuło-przyslówki

Podział leksemów Saloniego różni się od tradycyjnego, znanego z praktyki szkolnej, nie tylko metodologicznie. Nie tylko bowiem inne są tu kryteria podziału leksemów, ale też inne klasy zostały wyodrębnione w wyniku zastosowania lydj kryteriów. Nawet klasy, które tak samo się nazywają w klasyfikacji Salonie; i w tradycyjnym podziale leksemów, nie są identyczne. Omówimy teraz ważniejsi różnice, wynikające z prac: Saloni (1974) i Saloni, Świdziński (1985).

1.    U Saloniego jest 9 klas gramatycznych, podczas gdy tradycyjnych częi mowy jest 10. Saloni nie wyodrębnił zaimków, a partykuły i przysłówki (jak s przekonamy, tylko nieodprżymiotnikowe) połączył w jedną klasę partykuł -przysłówków. Z drugiej strony czasowniki zostały przez niego rozbite na właści i niewłaściwe. W sumie więc wyodrębnił on o jedną klasę leksemów mniej, nl było ich tradycyjnie.

2.    Zaimki zostały podzielone według kryterium substytucyjnego: rzeczowri dołączono do rzeczowników, przymiotne do przymiotników, liczebne do Iiczcl ników, a przysłowne do partykuło-przysłówków. Leksemy zaimkowe nie zginę więc, ale przestały tworzyć jedną częśó mowy.

3.    Liczebniki porządkowe (np. PIERWSZY, DRUGI) oraz tzw. wielorakie (n DWOJAKI) i wielokrotne (np. DWUKROTNY) zaliczono do przymiotników.

4.    Wszystkie imiesłowy przymiotnikowe wyodrębniono w postaci osobnyc|| leksemów i zaliczono je do przymiotników. Natomiast imiesłowy przysłówkowi pozostały formami fieksyjnymi czasowników.

V Gerundia również wyłączono z paradygmatów czasownikowych i włączono •In i zcczowników.

ó. Przysłówki odprzymiotnikowe zostały uznane za formy odpowiednich |ii/ymiotników, np. biało jest formą leksemu BIAŁY, a zajmująco jest formą li U,emu ZAJMUJĄCY. W związku z tym ogół form przymiotnikowych dzieli się mu łoimy nieprzysłówkowe i przysłówkowe (tych ostatnich w danym leksemie jest u najwyżej trzy, np. biało, bielej, najbielej). Aby zdać sprawę z tych różnic, wprowadzono dodatkową kategorię fleksyjną przymiotników, zwaną przysłów-Imwością. Ma ona dwie wartości: forma nieprzysłówkowa (np. biały lub bielszy) i |M/ysłówkowa (np. biało lub bielej).

Uwaga. Kłopotliwe w świetle tej decyzji słowa bardzo, bardziej i najbardziej Moni uznał za formy fleksyjne przymiotnika WIELKI. Przymiotnik ten ma zatem Według niego dwie formy przysłówkowe w stopniu równym: nienacechowaną bunl;t> i nacechowaną, książkową wielce. Jest to rozwiązanie dyskusyjne, Wymuszone przez decyzję o uznaniu przysłówków stopniowalnych za formy pf/ymiotników.

7 Partykuły i przysłówki nieodprzymiotnikowe połączono w klasę partykuło-pi/yslówków. W konsekwencji np. DWAKROĆ i NAPRĘDCE są partykuło-pi/y,słówkami, ale dwukrotnie i prędko są formami przysłówkowymi przymiot Mik ów DWUKROTNY i PRĘDKI.

K Liczebniki zbiorowe zostały uznane za formy fleksyjne liczebników i luwnych, mające specjalne wartości kategorii rodzaju gramatycznego, mianowicie ul pi lub p2.

I Iw aga. Rzeczowniki nijakie Saloni rozbił na dwie klasy rodzajowe, o/.naczo lit' NI i N2, a rzeczowniki plurale tantum na 3 klasy rodzajowe, oznaczone PI, |'J I P3. Do klasy NI należą rzeczowniki typu DZIECKO, SZCZENIĘ lub KURCZĘ, łączące się z liczebnikami zbiorowymi rodzaju nl, a do klasy N2 MH/oslalc rzeczowniki nijakie, np. OKNO. Do klasy PI należą rzeczowniki typu WUJOSTWO, PAŃSTWO, łączące się z męskoosobowymi formami przymiot ulków i czasowników (Kochani wujostwo przyjechali, Drodzy państwo Kowal 0>y. ) oraz z liczebnikami zbiorowymi rodzaju pl (obydwoje wujostwo, dwoje państwu Kowalskich), do klasy P2 - rzeczowniki typu SANIE, SKRZYP( I |ąi /,iiv się z formami niemęskoosobowymi i z liczebnikami zbiorowymi rodzaju pf (/c sanie, dwoje sari), a do klasy P3 pozostałe pluralia tantum (które w ogóle hm 11|i /,ą się z liczebnikami i dopuszczają tylko kwantyfikację opisową, np. dwie iHIty spodni).

u W konsekwencji:

9 I. rzeczowniki u Saloniego nic są tym, czym były tradycyjnie, obejmują Imwlnn zaimki rzcczownc i gerundia;

9 ' przymiotniki nie są u niego tym, czym były tradycyjnie, obejmują bowiem

« .i i .......>kli'l Mik,II