Wykłady z polskiej fleksji8

138

Klasyfikacje leksemów i form wyntzflwsk

•I, i nie: rozbiór gramatyczny, czyli klasyfikacja form wyrazowych_

139

nielicznych leksemów jest jednak uzasadniony tym, że wiele z nich należy i|| wyrazów najczęściej używanych w tekstach.

W tabeli 4 podajemy za Salonim (1987) dane o udziale wybranych czę,(l mowy w 11-tomowym Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego. I

Tabela 4. Udział niektórych części mowy w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego

	Liczba haseł	{%]
Rzeczowniki	71328	54,9
Czasowniki	25 299	19,5
Przymiotniki	25493	19,6
Przysłówki odprzymiotnikowe	4680	3,6
Pozostałe hasła odmienne	245	0,2
Hasła nieodmienne	2931	2,3
Razem	129976	100,0

i boć ubogo, ale chędogo.

I na równej drodze kark skręcić można.

I Sn od razu Kraków zbudowano.

« Wyniki ujmiemy w formie tabeli, której elementami są kolejne formy wyrazowe, (|yuy odpowiednich leksemów (czyli ich formy kanoniczne), części mowy jiWspółrzędne paradygmatyczne danych form, zwłaszcza zaś wartości przy sługujących im kategorii fleksyjnych. Zaimki kategoryzujemy ze względu na SfUTium substytucyjne, gdyż dla ich odmiany właśnie ono jest istotne. W ostatniej kolumnie tabeli notujemy różnice między opisem zawartym w poprzednich httluinnach - opartym na takim obrazie fleksji, jaki przedstawiony został w tej (ili|/ce - a opisem Saloniego. Gdy takich różnic nie ma, ostatnia kolumna Btostajc pusta. Puste miejsce w przedostatniej kolumnie oznacza zaś, że dany ■kun się nie odmienia.

Nazwa

leksemu

Część mowy

Jak widać, rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki odprzymiotnikowe twor/J w nim razem 97,5 procent haseł, podczas gdy sześć pozostałych części mowy stano zaledwie 2,5 procent haseł. Ta dysproporcja wynika stąd, że cztery najliczniejsze częi mowy w największym stopniu realizują nominatywną funkcję języka, tzn. dostarczaj wyrazów potrzebnych do nazwania różnych elementów rzeczywistości.

Warto zauważyć też, że tylko rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłów] odprzymiotnikowe stanowią wyraźnie klasy otwarte, powiększane w wyniku procesi derywacyjnych i zapożyczeń. Pozostałe części mowy są w zasadzie zatnknię z trudem rozszerzalne. Najbardziej otwarta wśród nich jest klasa wykrzykników, od niedawna używane w polszczyźnie leksemy SPOKO, SORRY, WOW.

✓    i

8.9. Ćwiczenie: rozbiór gramatyczny, czyli klasyfikacja form wyrazowych

Informacje o częściach mowy, kategoriach gramatycznych i ich wartościadll można wykorzystać w ćwiczeniu, które w gramatyce szkolnej nosi nazwę rozbiol gramatycznego. W istocie polega ono na segmentacji tekstu na formy wyrazowi i opisie tych form. Można też traktować je jako klasyfikację form wyrazowych, I

Ćwiczeniu poddamy kilka przysłów:

Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.

Dobrymi chęciami piekło jest wybrukowane.

Bez pracy nie ma kołaczy.

Bodajbyś cudze dzieci uczył!

I Itl lilii Mirażowa

,|>ilfvnii

da i¹1 > 11111 |)M4 l

KTO

POD

KTO

DOŁEK

KOPAĆ

TEN

SAM

W

ON

WPADAĆ

zaimek rzecz, przyimek zaimek rzecz, rzeczownik czasownik

Współrzędne

paradygmatyczne

M

nwokal N

B, lm

forma osobowa, orzek, ter, o3, lp, mos zaimek przym. M, lp, mos

przymiotnik M, lp. mos

przyimek zaimek rzecz, czasownik

nwokal

B, Im, mrz, nakc. ppi forma osobowa, orzek, ter, o3, lp, mos

IfU

DOBRY

CHĘĆ

PIEKŁO

BYĆ

przymiotnik N, lm, ż

rzeczownik

rzeczownik

czasownik

WYBRUKOWAĆ czasownik

N, lm M, lp

forma osobowa, orzek. ter, o3, lp, n imiesłów bierny, M, lp, n

W opisie Saloniego

rzeczownik

rzeczownik

czasownik właściwy

przymiotnik, forma nieprzyslówkowa przymiotnik, forma nieprzyslówkowa

rzeczownik czasownik właściwy

przymiotnik, forma nieprzyslówkowu

czasownik właściwy

WYBRUKOWANY, przymiotnik, forma nieprzyslówkowa

Hylmil i ■" .nu

	BEZ	przyimek
	PRACA	rzeczownik
	NIE	paitykula
lilii	BYĆ	czasownik
Willi'	KOŁACZ	rzeczownik

nwokal D. lp

partykuło-przyslówek forma linitywna, orzek,    czasownik nicwlaści-

ter, 0.3, lp, n    wy