31786 Wykłady z polskiej fleksji4

130

Klasyfikacje leksemów i form wyrazpwwh

Rgji klasyfikować leksemy'/ Dygresja metodologiczna

zaimki przymiotne, liczebniki o odmianie przymiotnikowej oraz imiesłowy przymiotnikowe, a ponadto niektóre mają dodatkową formę przysłówkową;

9.3. liczebniki nie są tym, czym były tradycyjnie, obejmują bowiem tylko liczebniki główne i ułamkowe, a liczebniki zbiorowe zostały włączone do głównych jako ich formy fleksyjne.

10. Czasowniki niewłaściwe Saloniego obejmują zarówno leksemy typu DNIEĆ, MDLIĆ, które w tej książce nazywamy czasownikami niewłaściwymi (zob. 6.5), jak i leksemy typu TRZEBA, MOŻNA, które nazywamy tu predykaty wami (zob. 6.6). Te ostatnie sprawiały dawniej trudność gramatykom i leksyko grafom: w gramatykach zwykle nie było dla nich miejsca, a w słownikach ich opis Ćw. 1, 2 był niekonsekwentny i powierzchowny (zob. Laskowska 1988).

8.5. Inne współczesne klasyfikacje leksemów

Klasyfikację Saloniego zmodyfikowali Rogowscy (1980), ale ich propozycja nie uzyskała szerszego rozpowszechnienia. Bardziej znana jest klasyfikacja I Laskowskiego, opublikowana w Morfologii (wyd. 1984, s. 32, wyd. 1998, s. 59). I Jest ona oparta wyłącznie na kryteriach składniowych, co różni ją zarówno odl klasyfikacji Saloniego, jak i od klasyfikacji szkolnej. Nie będziemy jej tutaj J omawiać w szczegółach. Warto jednak zwrócić uwagę na następujące różnice.

1.    Ogół leksemów dzieli Laskowski na asyntagmatyczne i syntagmatyczne. Te pierwsze funkcjonują prymarnie jako samodzielne wypowiedzenia (np. BĘC, I HALO, TAK, NIE), te drugie są składniowo niesamodzielne, wchodzą więc I w skład większych wypowiedzeń. Leksemy syntagmatyczne mogą jednak wy I stępować samodzielnie w szerszym kontekście, np. Kiedy wrócisz? - Jutro. Do I leksemów asyntagmatycznych należą wykrzykniki i tzw. dopowiedzenia (zoh. l niżej punkt 6).

2.    Leksemy syntagmatyczne dzielą się na autosyntagmatyczne (samodzielno I

składniowo) i synsyntagmatyczne (niesamodzielne składniowo). Te pierwsze sąl prymarnie składnikami wypowiedzeń i wchodzą w związki syntaktyczne z innymi I składnikami, te drugie zaś są wykładnikami relacji syntaktycznych zachodzących I między składnikami wypowiedzenia. Do leksemów synsyntagmatycznych należą I spójniki, przyimki, partykuły i zaimki względne (zwane tu konektorami względnymi, I a w wyd. 1998 relatorami).    11

3.    Przysłówki zostały oddzielone od partykuł, te pierwsze bowiem należą do I leksemów autosyntagmatycznych, te drugie zaś do synsyntagmatycznych. Oprócz II nich wyodrębniono jeszcze klasę tzw. modalizatorów, które są autosyntagmatyczne, ]| podobnie do przysłówków, ale różnią się od nich tym, żc mają swobodną 1 łączliwość składniową. Przysłówkami są u Laskowskiego np. DOBRZE i TUTAJ modalizatorami są m.in. CHYBA, JESZCZE, NAWET. Wl AŚNIH, partykułami ]

|| zai CZY, NIECH, NO, OBY i in. W klasyfikacji Saloniego wszystkie tc trzy pm.y należą do partykuło-przysłówków.

I I Wyodrębniono zaimki względne pod nazwą konektorów względnych (w WS'I 1998 zwanych relatorami). Decyzja ta nie objęła zaimków liczebnych Błędnych, które zaliczono do liczebników (można to uznać za niekonsekwencję)

t 5, Rozdzielono spójniki współrzędne i podrzędne (tylko w wyd. 1984). Hflkowski nie podał żadnych przykładów, można się tylko domyślać, że zgodnie Brutlycją za współrzędne uznał spójniki typu I, ORAZ, LUB, ANI, WIĘC, służące At wprowadzania zdań współrzędnych, a za podrzędne spójniki typu BO, CHOĆ, ptŻLLI, GDYBY, służące do wprowadzania zdań podrzędnych. W wyd. 1998 fc/.ygnował zresztą z tego podziału.

I (i. Wykrzykniki sensu largo podzielono na wykrzykniki sensu stricto, niezależne ml kontekstu zdaniowego (np. BĘC, HALO), i tzw. dopowiedzenia, zależne od

li.......... zdaniowego (np. TAK, NIE, OWSZEM, SKĄDŻE, BYNAJMNIEJ).

P^l/iał ten okazał się użyteczny i przejęło go wielu innych badaczy.

Na kryteriach składniowych oparta jest także późniejsza klasyfikacja leksemów ilsl ich Wróbla (1996). Od klasyfikacji Laskowskiego różni się ona nie tylko

fJjregółami, ale przede wszystkim prostszą terminologią, większą zrozumiałością Icneialnie większą przejrzystością. W wersji nieco uszczegółowionej została pieszczona w podręczniku: Wróbel 2001. kryteria składniowe wykorzystano ponadto w kilku klasyfikacjach leksemów jndmiefmych, które różnią się znacznie stopniem szczegółowości. O ile np klasyfikacji Wiśniewskiego (1995), będącej właściwie tylko modyfikacją ylikacji Saloniego, jest sześć klas leksemów nieodmiennych, o tyle w klasylł juch Grochowskiego (1986, 1997) leksemy nieodmienne należą do kilkunastu gramatycznych.

8.6. Jak klasyfikować leksemy? Dygresja metodologiczna

Binarne klasyfikacje leksemów mają kilka ważnych zalet. Z natury rzeczy i.,| Ero/ląc/nc i wyczerpujące. Są ponadto weryfikowalne, przynajmniej w teorii, mają charakter proceduralny, tzn. stanowią algorytm przyporządkowujący |g.c/ogólne leksemy do poszczególnych klas gramatyc/nych. Podstawą lego ^^Brimu są pytania o rozstrzygnięcie, na które odpowiada się „lak” albo „nie" s i temu możemy być pewni, że każda osoba, która posłuży się dani

likacją i w laki sam sposób odpowie na kolejne pytania, dojdzie do takich Mttnyeli wyników.

I W praktyce jednak żadna zaproponowana dotychczas klasyfikacja leksemów rtl> duje wyników jednoznacznych, gdyż pytania będące podstawą procedury