061 (8)

Predykatywy to w większości leksemy nieosobowe. Poza Ieksemami typu trzeba, można, wolno, warto, niepodobna, wiadomy, widać, czuć, słychać, poznać, znać (było, że..., por. Jodłowski 1971), a także szkoda, żal, wstyd, grzech (że...), czas, pora (żeby...), do podklasy predykatywów nieosobowych należą również dość liczne leksemy uznawane tradycyjnie za przysłówki, które jednak w przeciwieństwie do przysłówków spełniają funkcję członu głównego wyrażenia zdaniowego w strukturach syntaktycznych typu Nudno mi, Dziecku zimno, Ależ tu cicho\, Duszno dzisiaj (por. wyrażenia zdaniowe z typowymi przysłówkami, występującymi jako człon syntaktycznie zależny od czasownika, np. Dzieci cicho śpiewały. Ojciec ciężko pracuje). Z klasy przysłówków wyłączymy więc jako predykatywy wszystkie te leksemy, które wchodzą w konteksty typu „Było

| mu (tam

J_”. Często będziemy mieli do czynienia z homonimią przysłówka i predyka-

tywu derywowanego od tej samej słowotwórczej podstawy przymiotnikowej; por. np. Dobrze mi u was (predykatyw)-Janek uczy się dobrze (przysłówek). Milo tutaj-Gospodarze przywitali ich miło. W nielicznych wypadkach brak homonimii przysłówka i predykatywu opartych na wspólnej podstawie słowotwórczej, por. opozycje w parach nudno (predykatyw)-nudnie (przysłówek), mglisto-mgliście, pochmurno-chmurnie, gwarno-gwarnie, rojno-rojnie.

Zauważmy, że predykatywy omawianego tu typu determinują formę gramatyczną związanego z nimi syntaktycznie wyrażenia argumentowego: wymagają grupy imiennej w celowniku (Ojcu było nieprzyjemnie) lub wyrażenia lokalizującego (W Krakowie będzie pochmurno). Mamy tu pełną paralelę do czasownika, również determinującego formę gramatyczną związanej z nim syntaktycznie grupy imiennej (Ojciec śpi wobec Ojcu się nudzi, Ojca mdli). Nieuznawanie form typu nudno, nieprzyjemnie, ciepło (występujących w dyskutowanej tu funkcji) za człony główne wyrażeń zdaniowych dyskutowanego wyżej typu, a więc potraktowanie ich zgodnie z tradycją jako przysłówków, byłoby równoznaczne z przypisaniem funkcji członu głównego odpowiednich wyrażeń zdaniowych wyrazom tekstowym o (oboczne do jest), było, będzie, byłoby. Oznaczałoby to postulowanie istnienia czasownikowego leksemu BYĆ₂ o rządzie celownikowym, różnego od czasownika posiłkowego BYĆ,, występującego np. w Janek jest chory. W przyjętym tu ujęciu wyrazy tekstowe O: jest, było, będzie, byłoby są natomiast traktowane jako flektywy (zob. „Podstawowe pojęcia fleksji”, 3.2.) - analityczne wykładniki kategorii morfologicznych predykatywu.

Osobowe predykatywy stanowią niewielką grupkę, obejmującą obok leksemu (po)winien również leksemy rad, kontent, wart, a także parę innych, uważanych w tradycyjnych opisach za tzw. niezłożone (krótkie, predykatywne) formy przymiotników: ciekaw, godzien, gotów, pełen, pewien, często występujące tylko w pewnych utartych zwrotach bądź nacechowane dziś stylistycznie jako książkowe czy przestarzałe: łaskaw, syt, świadom, wesół, zdrów (zob. Petr 1969: 86-93). W przeciwieństwie do przymiotników, dla których dystynktywna jest ich funkcja członu zależnego grupy imiennej (nie wykluczająca ich użycia predykatywnego), formy typu rad, pewien, ciekaw, zdrów używane są predyka-tywnie {Jestem ciekaw, czy...', Hania była pewna, że...’, Bądź zdrowi). Nie przysługuje im gramatyczna kategoria przypadka.

W parach typu godzien - godny, ciekaw - ciekawy mamy więc do czynienia z opozycją słowotwórczą między dwoma Ieksemami: motywującym przymiotnikiem i motywowanym predy-katywem.

61