100!73

173 TADEUSZ K0W7AN

nostki znaczeniowej (lub.scmiologiczncj) widowiska. Jeśli zw»ażymy, że lingwiści nie są zgodni co do jednostki semanrycznej języka, (monem? wyraz? zdanie? zespól zdań?), trudność tego zadania stajc_się.oc:ywista. Należy chyba określić jednostkę .znaczeniową na płaszczyźnie.każdego.systemu znaków, a następnie znaleźć wspólny mianownik dla wszystkich znaków emitowanych w_tym_snmynuęznsic. Można by wstępnie zaproponować, opierając się na pojęciu czasu, następującą definicję: jednostką scmiologiczną widowiska jest odcinek zawierający-wszystkie znaki naganę .równocześnie,, którego trwanie równe-iest-trwaniu znaku najkrót-szego w czasie. W praktyce prowadziłoby to może do nadmiernego rozdrobnienia jednostek scmiologicznych widowiska i wymagałoby wprowadzenia.małych i wielkich jednostek, zwłaszcza gdy chodzi o mo\vę i znaki kinetyczne.

Teoretyczne aspekty znaku'w widowisku będą się klarować i precyzować w miarę postępu badań nad poszczególnymi systemami znaków i nad różnymi rodzajami widowiskowymi. Zresztą badania te winny czerpać inspirację i doświadczenie nic tylko z scmiologii języka i literatury, sztuk plastycznych i muzyki, ale takie z scmiologii zjawisk wchodzących w zakres takich dyscyplin, jak psychologia społeczna czy socjologia kultury. Sporo czasu musi upłynąć, nim dojdzie się do syntezy, to znaczy nim stworzona zostanie scmiologia sztuki widowiskowej. Kreśląc powyższe refleksje, ograniczone zresztą do dziedziny teatru, czyniłem to z myślą, że mogą one ułatwić badania praktyczne, bez których prawdziwa synteza nic jest osiągalna.

Przedstawione tu uwagi sugerują pewną metodę naukowej analizy spektaklu teatralnego. Analiza prawdziwie naukowa i porównawcza wydaje się dziś nieodzowna. Międzynarodowa Konferencja na temat teatru współczesnego, zorganizowana w Royaumont w listopadzie 1966 r. przez profesora Jeana Jacąuota z Centrę National de la Rechcrche Scientifiąue, była jedną z pierwszych prób w tym kierunku. W toku obrad okazało się, do jakiego stopnia ludzie zajmujący się tymi sprawami - naukowcy, reżyserzy, pedagodzy, krytycy - odczuwają brak metody, która pozwoliłaby na prowadzenie skutecznych badań zbiorowych. Wydaje się, że metoda sc-miologiczna mogłaby z powodzeniem służyć za punkt wyjścia do tego rodzaju badań, zwłaszcza że współczesna technika - film i magnetofon - umożliwia dowolną obserwację i analizę każdego fragmentu wybranego w tym celu przedstawienia. Rzecz jasna, że semiologia, w założeniu swym odwołująca się do warstwy znaczeniowej widowiska, jest tylko jedną z metod, jakie mogą i winny być stosowane w badaniach nad sztuką widowiskową. By uniknąć zaniedbania innych warstw i aspektów dzielą sztuki teatralnej, metodę scmiologiczną należałoby stosować wespół z innymi metodami badawczymi.

Poza ich funkcją użytkową, badania scmiologicznc w dziedzinie widowiska stwarzają szerokie perspektywy teoretyczne. Konfrontacja znaków tak bardzo różnorodnych w łonie jednostki artystycznej strukturalnie określonej, w dość wąskich ramach czasowych i przestrzennych - znaków, które pozostają w rozlicznych stosunkach współzależności - zmusza do poszukiwania rozwiązań teoretycznych i wyciągania wniosków mających zastosowanie do znaku w najszerszym pojęciu.

Widowisko może się stać uprzywilejowanym terenem badań scmiologicznych w ogólności, a scmiologia sztuki widowiskowej, dzięki konieczności ciągłego konfrontowania rozmaitych systemów znaków, może okazać się kamieniem węgielnym ogólnej nauki o znaku.

Pierwodruk: „Dialog” 1969, nr 3, s. 88-104 G^{cst t0} fragment książki wydanej w jęz. francuskim pt. Uućraiure et spectacle dam leurs rapporu csthćiiques, thematujucs et semiologujucs, Varsovie 1970).