TK011

178 TADEUSZ KOWZAN

nostki znaczeniowej (lub semiologicznej) widowiska. Jeśli zważymy, że lingwiści nie są zgodni co do jednostki semantycznej języka (monem? wyraz? zdanie? zespól zdań?), trudność tego zadania staje się oczywista. Należy chyba określić jednostkę znaczeniową na płaszczyźnie każdego systemu znaków, a następnie znaleźć wspólny mianownik dla wszystkich znaków emitowanych w tym samym czasie. Można by wstępnie zaproponować, opierając się na pojęciu czasu, następującą definicję: jednostką semiologiczną widowiska jest odcinek zawierający wszystkie znaki nadane równocześnie, którego trwanie równe jest trwaniu znaku najkrótszego w czasie. W praktyce prowadziłoby to może do nadmiernego rozdrobnienia jednostek semiologicznych widowiska i wymagałoby wprowadzenia małych i wielkich jednostek, zwłaszcza gdy chodzi o mowę i znaki kinetyczne.

Teoretyczne aspekty znaku w widowisku będą się klarować i precyzować w miarę postępu badań nad poszczególnymi systemami znaków i nad różnymi rodzajami widowiskowymi. Zresztą badania te winny czerpać inspirację i doświadczenie nie tylko z semiologii języka i literatury, sztuk plastycznych i muzyki, ale także z semiologii zjawisk wchodzących w zakres takich dyscyplin, jak psychologia społeczna czy socjologia kultury. Sporo czasu musi upłynąć, nim dojdzie się do syntezy, to znaczy nim stworzona zostanie semiologia sztuki widowiskowej. Kreśląc powyższe refleksje, ograniczone zresztą do dziedziny teatru, czyniłem to z myślą, że mogą one ułatwić badania praktyczne, bez których prawdziwa synteza nie jest osiągalna.

Przedstawione tu uwagi sugerują pewną metodę naukowej analizy spektaklu teatralnego. Analiza prawdziwie naukowa i porównawcza wydaje się dziś nieodzowna. Międzynarodowa Konferencja na temat teatru współczesnego, zorganizowana w Royaumont w listopadzie 1966 r. przez profesora Jeana Jacąuota z Centre National de la Recherche Scientifiąue, była jedną z pierwszych prób w tym kierunku. W toku obrad okazało się, do jakiego stopnia ludzie zajmujący się tymi sprawami - naukowcy, reżyserzy, pedagodzy, krytycy - odczuwają brak metody, która pozwoliłaby na prowadzenie skutecznych badań zbiorowych. Wydaje się, że metoda se-miologiczna mogłaby z powodzeniem służyć za punkt wyjścia do tego rodzaju badań, zwłaszcza że współczesna technika - film i magnetofon - umożliwia dowolną obserwację i analizę każdego fragmentu wybranego w tym celu przedstawienia. Rzecz jasna, że semiologia, w założeniu swym odwołująca się do warstwy znaczeniowej widowiska, jest tylko jedną z metod, jakie mogą i winny być stosowane w badaniach nad sztuką widowiskową. By uniknąć zaniedbania innych warstw i aspektów dzieła sztuki teatralnej, metodę semiologiczną należałoby stosować wespół z innymi metodami badawczymi.

Poza ich funkcją użytkową, badania semiologiczne w dziedzinie widowiska stwarzają szerokie perspektywy teoretyczne. Konfrontacja znaków tak bardzo różnorodnych w łonie jednostki artystycznej strukturalnie określonej, w dość wąskich ramach czasowych i przestrzennych - znaków, które pozostają w rozlicznych stosunkach współzależności - zmusza do poszukiwania rozwiązań teoretycznych i wyciągania wniosków mających zastosowanie do znaku w najszerszym pojęciu.

Widowisko może się stać uprzywilejowanym terenem badań semiologicznych w ogólności, a semiologia sztuki widowiskowej, dzięki konieczności ciągłego konfrontowania rozmaitych systemów znaków, może okazać się kamieniem węgielnym ogólnej nauki o znaku.

Pierwodruk: „Dialog” 1969, nr 3, s. 88-104 (j^{est t0} fragment książki wydanej w jęz. francuskim pt. Uttćralure et spectacle dam leurs rapports esthćtiąues, thematkpies et sóniologiąues, Varsovie 1970).