104340

vm Jl/I Sic Z POGODNYCH NlfcBłOS .

dćąju dyskretnej, poetycko zamaskowanej satyry na zbytkowny żywot pankayków ze „złotej młodzieży**; wysokoretoryczny wiersz programowy. w istocie — mowa wierszowana, inaugurująca nowy rok pracy ftkmatów. i sonet utrzymany w tonie ełegijno-sentymentalnego „przypomnienia". Trzy odrębne realizacje poetyckie, w różnej tonacji rOKM^iane i do odmiennych konwencji literackich nawiązujące. I chyba to wfcdnśe. owa różnorodność prób twórczych staje się najbardziej znamiennym przejawem startu Mickiewicza jako poety. Spójrzmy więc na me uważniej nieco. Przede wszystkim na programowy wiersz [Już się zpogothych niebios...].

ImpncjjK przemówienie w wierszach ułożone. Jest to — jak powiedziano — mowa wierszowana i nosi w sobie wszelkie konsekwencje tg retorycznej koncepcji wypowiedzi: w ładzie wewnętrznym powiązań myślowych, w logice architekt on iki dwu pierwszych członów utworu (trzeci, po w. 68. nie wydaje się w całości dostatecznie umotywowany), w jednolicie zorganizowanej linii intonacyjnej, która rozwój wątku lirycznego wiedzie od argumentacji nasyconej przykła-dami wzorów ze świata kultury antycznej do zwięzłych, aforystycznie ukształtowanych stwierdzeń, uniesionych energią apelów i nakazów ctyanycłt

NajwyrażniCY to widać w początkowym fragmencie utworu (w. I— 36J* ujęto go w następstwo trzech kolejnych etapów rozwojowych; pierwszy w- 1—12 — to wezwanie do żeglugi (w. 1—6) i obraz Argonautów (w. 7—12), drugi — to przyrównanie grona filomackiego do dadnej postawy ..bohatyrdw greckich'*, rozwinięte w trzech cztero-wśerszowych cząstkach składniowy^ iw. 13—16. 17—20 i 21—24). trzeci — to S3C9Ć dwuwierszowych stwierdzeń aforystycznych w funkcji prawd hb zaleceń fdomackkh. W formułce ujmującej liczbę wierszy w pwrapTigdł członach fragmentu otrzymalibyśmy wzór: 12+12-ł-. — 12. lub w dokładniejszym przedstawieniu: (6- 6) — (4—4—4)-r-2-r 2-r 2-*-2- 21 A więc — układ intonacyjnie zamknięty^ proporcja i rygor składniowy nie krępuje wcale swo-, vych akcentów wypowiedzi: odwrotnie:; anpc ją rozwijania organizuje stopniowej

MOWA WIERSZOWANA

z każdym krokiem silniejsze obciążanie loku zdań wagą nakazów JB I prawa bezwzględnych.

W następnych członach wiersza rozwój wątku nie przybiera już tak klarownego przebiegu, zawsze jednak poddany zostaje rygorom poetyckiej, przykładami /ilustrowanej argumentacji -i wynikających z niej stwierdzeń-apelów. Ten ton argumentacyjno^zywający stanowi podstawowy przejaw retoryczności wiersza; wiąże się z koncepcją osoby przemawiającej i jego słuchaczy. Stałe wyczuwamy ich obecność. Mówca — to osobowość obdarzona autorytetem przywódcy pouczającego z wysoka, ale złączonego z gromadą słuchaczy solidarnością wspólnego powołania; w jego ustach zwrot „wy" przybiera w wezwaniach najczęściej postać „my”, podkreślającą więź wspólnoty w przekonaniach i w działaniu; w jego wypowiedzi drży napięcie woli zmierzającej do skutecznego oddziaływania na przeświadczenia i decyzje słuchaczy. Tekst raz po raz przywodzi na pamięć ich obecność, akcentowaną nie tyle w apostrofach — rzadkich w tyra wierszu — ile w bezpośrednich zwrotach, apelach, wezwania'⁴' perswazjach i argumentach.

Wszystko ujęte jest — oczywiście-wr« mv uleształtowań npowych dla retoryki klasycystycznej. Peryfrastycma maniera nazywana przedmiotu zawiłymi omówieniami, kunsztowne układy zdań zbudowanych analogicznie lub przeciwstawnie, skupianie w niektórych odcinkach wiersza jednakowego sposobu przestawiana słów. jak to jest np. z inwersjami w początkowej parni przemówienia („odma zdarła smutna”, „słone krajaj piany". ..przestrzenne leżą oceany”, „chytrej zwierzał fali” itp.) — te i wiele innych zjawisk stylu, jak choćby rymowanie dwuwierszy zamkniętych w wyższą całość składniową wszystko to objawy umiejętnego dostosowania wyprzedzi magań poetyki klasycystycznej.

Cży w wystąpieniu tym zadźwięczało coś jako włt| poetyckie" Mickiewicza? Zdawałoby się — niewiele. A rację Kleiner, gdy napisał: