104347

i

XXII

HASŁA OS Wl ECE NI O W E

WPŁYW POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ

XXIII

4'

wyniosłe i nadzwyczajnie

uniesienie

o Pogląd na świat młodego Mickiewicza. (ISIS-

Por. K

kości; mki/ solidarnego współdziałania z przyjaciółmi; odrzuceni wszelkich przejawów egoistycznego sobkostwa; obowiązek przełam wanta wtamrj słabości; a we wszystkim — ideał heroizmu, postula ofiarności jednostek dla szczęścia ogółu. ..W szczęściu wszystkiego t wszystkich ode”. Jeśli w wierszu [Już się z pogodhych niebios...] pa<tt

Stwierdzenie:

Szczęśliwy, komu pierwsze wicóoe się dostały:

Sam zyska chwalę, innych zanęci do chwały

— to teraz przychodzi jakby uzupełnienie tamtego filomackiego pcf

I len szczęśliwy, kto padł wśród zawodu.

Jeżeli poległym ciałem Dał innym war hel do sławy grodu^{1 2}.

Wciąż się więc poruszamy w zespole haseł Oświecenia, a mejedt z nich brani podobnie do programowych wezwań ówczesnego wotaj mułzrstwa¹.

P^Tyteag więcej literackich znamion Ody okaże się w analizie histt tyków poezji jako realizacja wskazań poetyki klasycystycznej². Oda r w myśl pouczeń Euzebiusza Słowackiego — winna mieć przede wsi ■tfśm wyniosły, lot górny, wielkie myśli i mocne uczucia³. Wsa —iro to realizuje w najwyższym stopniu utwór Mickiewicza. w

|._ I stąd wynikają — mówi dalej Słowacki ■ph. górne obrazy, nagłe wzruszenia, które lirycznym

nazwać można. Ten stan niezwyczajny wzruszonej duszy nie doznb poecie dawać uwagi na porządek i logiczne następstwo wyobrażeń, a stąd powstaje to. co lirycznym nieładem, czyli zamieszaniem nazwać można, które jednak mniej jest rzetelnym jako raczej pozornym |...J

Nie brak Odzie Mickiewicza ani owego „uniesienia’’ lirycznego, ani żadnej z następnych cech wymienionych przez Słowackiego, nie brak też ani ..rozmaitości’² obrazowania, ujawniającej się w tzw. „epizodach", pozornie i na czas krótki odchodzących od głównego wątku wypowiedzi, ani ..podobieństwa do prawdy, czyli stosownośd uczuć, myśl 1 i obrazów (...) do rzeczy³, o której mowa w utworze, ani ..wielkiej zwięzłości³, jako że oda wyrażająca „najwyższy stopień wygórowana (...) nie powinna być rozciągłą i długą³⁷.

Wszystko to utwór Mickiewicza realizuje z nienaruszoną konsekwencją i nie ma potrzeby każdej z tych cech wykazywać osobno. Zwięzłość i energia lakonicznych wezwań, z których wiek dziś już weszło w zasób powszechnie używanych zwrotów przyskwowych; stała zmienność obrazów ukazywanych w ruchu, we wzlocie lub wspinaniu się w wyraźnie określonym kierunku; szerokość perspektyw widzenia ogarniającego dalekie horyzonty, świat cały, niekiedy nawet w wymiarach kosmicznej skali; wreszcie uniesienie, nie słabnące ani na chwilę, w najwyższym natężeniu rozwijające zmienną linię zabarwień emocjonalnych: od „zapału" w locie początkowych wierszy, poprzez pogardę wobec ..płazów w skorupie²' i poprzez energię szturmu do .sławy grodu", aż po twórczy entuzjazm w powoływaniu siłą młodości i przyjaźni nowego świata:

Witaj, jutrzenko swobody.

Zbawienia za tobą słońce!

Z tej zmienności zabarwień emocjonalnych „uniesienia", z narastania coraz to nowych zobrazowań szybkiego ruchu myśli rada aą — istotnie — czytelnicze odczucie „nieładu lirycznego". Ale czy jol on — zgodnie z postulatem poetyki klasycystycmąj — nieładem

|pozornym? _ .    . '

⁷ E. Słowackiego Działa, Wilno 1826, II 75—77.

1

Górskiego:

$²23). Warszawa 1925. s. 97

-² Nąjpdmrj ukazano to w przytoczonej książeczce I. Chrzanowski

2

Por m. m. T. Zielińskiego FUaeecka poezja MIckiM |w:| Trzy stada. Zamość 1922. S. Dóbr zyckiego Klasycyzm w jk do mdodoścf', «Pam. LiLo 1903.1 610; T. Siaki O tradycjach klasycz AdMma IflrtHrdraa. Kraków 1923, a. 18—50; J. Kleinera „33

3

mdodoścC. aAtcncsaa Nihn 1908. ł 86—97 oraz monografia. 00. I 211—719. a tafcie cysowum. słucham Kubackiego. 7^ ^V