104D59

20

JĘZYK POLSKI

•XXXiv

jednostkowy wzór językowy. Z synchronicznego punktu widzenia istotne jest, że na polszczyzny mamy do czynieniu z nowym produktywnym typem słowotwórczym, m nym z systemem słowotwórczym naszego języka, co pozwala stwierdzić, że derywaty, _C/ kami typu cyber-, eko-, euro• są przykładami słowotwórstwa analogicznego. Przy p,_M| ściSłc synchronicznym tego rodzaju nowych zjawisk słowotwórczych, związanych z .»._SV|I cjij obcych elementów językowych do polszczyzny, nie dałoby się w pełni opisać (na mat por. Nagórko 1998:189).

Analogia jest czynnikiem odgrywającym ogromną rolę przy powstawaniu noy, słów. To, w jakiej relacji pozostaje ona w stosunku do przedmiotu badań sk)wotw<,_lM synchronicznego, zostało, moim zdaniem, dobrze uchwycone w uwadze M. Skarżyńskiej (1999:92-3), wypowiedzianej przy okazji omawiania typów dcrywacji słowotwórczej v. mieniony autor, komentując wprowadzone przez B. Kreję pojęcie dcrywacji piennu , re odnosi się m.in. do derywatu komiki — utworzonego na wzór herbatnikóh stwierdził, że zauważona przez Kreję analogia leży u podstaw większości derywatom y wątpliwie analogia odegrała istotną rolę w utworzeniu neologizmu kawniki, ale mo/p,,, J także uznać za «zwyczajny» dciywat, motywowany przez leksem kawa (por. Skarany ibidem).

Przypomnę, że «słowotwórstwo synchroniczne opisuje relacje formalno-scmants J ne, w jakie wchodzą derywaty względem innych wyrazów, współistniejących z nimi w nU ślonym momencie czasowym* (Grzegorczykowa, Puzynina 1998:361), co oznacza, że ukazywane są relacje formalno-scmantyczne między derywatami synchronicznymi a ich pod stawami słowotwórczymi. Z takiego rozumienia przedmiotu badań słowotwórczych wyniki, że słowotwórstwo opisuje na przykład relacje między Ickscmami kawnik < kawa, cc;. biarz< rzeźbić, łysawy < łysy, a nic relacje: kawnik — herbatnik, rzeźbiarz —pisarz, hsaw\ -białawyU), oparte na analogii, i to z prostego powodu — wyłączając neologizmy, w widu wypadkach nic bylibyśmy w stanie stwierdzić, który z leksemów dał początek serii. Jeśli chciałoby się to ustalić (o ile byłoby to możliwe), to trzeba by posłużyć się metodami badawczymi słowotwórstwa diachroniczncgo.

Powyższe rozważania prowadzą do następujących wniosków: po pierwsze, jeśli mówić o słowotwórstwic analogicznym, to tylko w związku ze zjawiskiem asymilacji obcych elementów językowych do polszczyzny; po drugie, słowotwórstwo synchroniczne nic powinno śledzić drogi rozwoju poszczególnych typów słowotwórczych, jeśli ma być

») Zdaniem B. Krei (1976; 19%) w wymienionych przykładach derywacja polega na wymianie części piennej wyrazu. Ikki typ dcrywacji dotyczy także derywatu spodnium utworzonego na wzór kostiumu i innych serii derywatów, np. utworzonych na wzór lekscmu biblioteka formacji: kartoteka, płytoteka, taśmoteka itd. czy utworzonych na wzór omnibusu leksemów: autobus, trolejbus, bibliobus. bambus. Czysty przypadek wymicnności pnia zachodzi tak naprawdę tylko w derywacie kaw niki < herbatniki,

ⁿ) Nie oznacza to, że w synchronicznym opisie słowotwórczym pomijane są klasy derywatów z tym samym formantem. Słowotwórstwo opisuje typy słowotwórcze, składające się na kategorie słowotwórcze. Opis taki jest jednak możliwy po wykryciu wartości katcgorialncj derywatów, a ustalenie tejże polega na uogólnieniu relacji, jaka zachodzi między derywatem a jego podstawą słowotwórcza -wykryciu znaczenia formantu i uogólnionego znaczenia tematu.