104S77

Richard Shep/^j

Bia „funkcji ut\ litarncj’" na rzecz „mediów masowej komunią cji i rozrywki . . Każda z tych pozycji lepiej lub gorzej da $i* bronić. ale żadna nie jest jedyną możliwą do utrzymania. Wła$„ nie dlatego, że - jak zauważa Allan Wilde - moderniści byli „spadkobiercami tradycji, przeciw której się buntowali” (s. 40) jednocześnie używali i sprzeciwiali się konwencjom estetycz. nyin, które były wyznacznikami kilku wcześniejszych oraz współczesnych prądów artystycznych. Co więcej, zespolone i takimi czysto estetycznymi zagadnieniami, doświadczenie nowoczesności (wobec którego wielkie miasto jest tylko jednym / ważniejszych aspektów)'⁰ jest istotne dla większości, jeśli nie dla wszystkich ważnych tekstów modernistycznych — np. Neue Gedichte Rilkego (ok 1903—8; tłumaczone jako Nowe wiersze, 1935), większości dzieł plastycznych Kandinsky’ego sprzed 1914'\ czy A Passage to India (1922-4) E. M. Forstera

słońcu Indyj, 1938) - gdzie jest widoczny bezpośrednio lub jako równie znaczący „wyparty Inny”. Ponadto, jak jasno pokazał Spears (s 42), w ielka wojna nie była jedynym czynnikiem generującym modernizm, ale to ona wysunęła na plan pierwszy świadomość ciemnej strony rzeczywistości i natury ludzkiej, obecną już w dziełach kilku w ażnych pisarzy niemodemistycz-nych wieku dziewiętnastego. Poza tym, choć modernizm i postmodernizm nakładają się na siebie w takim stopniu, że sporo cech pow'ierzchniowych jest wspólnych dla obu zjawisk , istnieją podstawowe różnice ontologiczne między trybami [pisa-

^a Bradbury. McFarUac. op. dt, s. 27; Fokkema, Ibsch, op. cit., s. 25.

* Por Klaus R Schetpe, .The City as Narrator: The Modern Text in Alfred D6bhn's Berlin Ate.caodopiatz''. w: Huyssen. Bathrick, op. cit, s. 162-79, szczególnie & 169, Esej Sdseipe’a (s, 177, ptzyp. 10 oraz przyp. 15) zawiera użyteczne mfarmacK bibliograficzne dotyczące literatury przedmiotu, zajmującej się obrazem nowoczesnego (modernistycznego) miasta. Bibliografia wcześniejszych prac na ten san tema: pojawia się w: John Z, Gutowski, Yvorme Shikany Eddy, „Studies on the Modem Ncrvd md the City- A Sdected ChecklisT, Modem Fiction Studies, tom 24, 19'8-9. s. 147-53.

“ Zob Richard Sbeppard. JCandmsky’s oetme 1900-14: The Avant-garde as Rear-guanT. Wordtmdtmage. tom 6, nr 1,1990, s. 41-67.

Listę jwdob:;r.>?i i rożnie znaleźć można w: Hassan. op. cit, s 40—4

nia], co pokazują książki Wilde’a i Hassana. Bathrick i Huyssen mają rację, gdy odrzucają proste kategorie kontrastujące, ale ich własna praca, mówiąca o „modernistycznej estetyce transcendencji i epifanii”³³, wskazuje na nostalgię czy też potrzebę epifanii, transcendencji i zamknięcia, dla których nie ma miejsca na płaskich powierzchniach i w wiecznej teraźniejszości postmodernizmu. Tak jak w przypadku prądów poprzedzających modernizm, jego relacja wobec następcy daleka jest od prostoty. To, co Frederic Jameson stosuje do każdego kulturowego czy historycznego okresu, jest szczególnie trafne w stosunku do modernizmu, jeśli uznać, że modernizm jest raczej zjawiskiem przejściowym niż okresem czy prądem. To, co desygnuje etykieta, „nie ‘wyraża’ jakiejś jednolitej prawdy - światopoglądu, stylu epoki czy zespołu kategorii strukturalnych charakterystycznych dla omawianego ‘okresu’ w całej jego rozciągłości”³⁴. Modernizm nie tylko rozwinął się z wielości innych zjawisk artystycznych, sprzeciwiał się im i antycypował jakąś wielość. Rozwinął się także z kompleksu doświadczeń społeczno-histo-rycznych, a wstrząs spowodowany przez nowoczesne miasto-giganta oraz wielką wojnę był po prostu najbardziej gwałtownym pośród nich.

Posuniemy się dalej, jeśli rozwiniemy trzecią strategię, obecną mniej lub bardziej wyraźnie w pracach o modernizmie lub modernistycznych awangardach pisanych przez Schwartza, LeRoy’a i Beitz, Burgera, Jamesona, Renate Werner³⁵, JefFreya Herfa³⁶ oraz Huyssena i Bathricka, a następnie spleciemy ich intuicje z tezą Dialektik der Aufklarung (1947) Horkheimera

³³    Andreas Huyssen, „Paris/Childhood: The Fragmented Body in Rilke’s Note-books of Maltę Laurids Brigge”, w: Huyssen, Bathrick, op. cit, s. 113-41, s. 137.

³⁴    Frederic Jameson, The Political Unconscious: Narratiye as a Socially Symbo-licAct, Ithaca 1981, s. 27.

³⁵    Renate Werner, „Das Wilhelminische Zeitalter ais Literarhistorische Epoche”, w: Jutta Kolkenbrock-Netz, Gerhard Plumpe, Hans Joachim Schrimpf (redj, Wege der Literaturwissenschaft, Bonn 1985, s. 211-31.

Jeflrey Herf, Reactionary Modemism: Technology, Cul twe. and Politics in Weimar and the Third Reich, Cambridge 1985.