P1010004 (14)

76 Richard Sheppard

nia „funkcji utylitarnej” na rzecz „mediów masowej komunikacji i rozrywki . Każda z tych pozycji lepiej lub gorzej da się bronić, ale żadna nie jest jedyną możliwą do utrzymania. Właśnie dlatego, że - jak zauważa Allan Wilde - moderniści byli „spadkobiercami tradycji, przeciw której się buntowali” (s. 40), jednocześnie używali i sprzeciwiali się konwencjom estetycznym, które były wyznacznikami kilku wcześniejszych oraz współczesnych prądów artystycznych. Co więcej, zespolone z takimi czysto estetycznymi zagadnieniami, doświadczenie nowoczesności (wobec którego wielkie miasto jest tylko jednym z ważniejszych aspektów)³⁰ jest istotne dla większości, jeśli nie dla wszystkich ważnych tekstów modernistycznych — np. Neue Gedichte Rilkego (ok. 1903-8; tłumaczone jako Nowe wiersze, 1935), większości dzieł plastycznych Kandinsky’ego sprzed 1914³¹, czy A Passage to India (1922-4) E. M. Forstera (W słońcu Inefyj, 1938) - gdzie jest widoczny bezpośrednio lub jako równie znaczący „wyparty Inny”. Ponadto, jak jasno pokazał Spears (s. 42), wielka wojna nie była jedynym czynnikiem generującym modernizm, ale to ona wysunęła na plan pierwszy świadomość ciemnej strony rzeczywistości i natury ludzkiej, obecną już w dziełach kilku ważnych pisarzy niemodemistycz-nych wieku dziewiętnastego. Poza tym, choć modernizm i postmodernizm nakładają się na siebie w takim stopniu, że sporo cech powierzchniowych jest wspólnych dla obu zjawisk³², istnieją podstawowe różnice ontologiczne między trybami [pisa- ^{1 2 3 4}

^w’

y*X*J*t^l p||||

Problematyka modernizmu europejskiego nia], co pokazują książki Wilde’a i Hassana. Bathrick i Huyssen mają rację, gdy odrzucają proste kategorie kontrastujące, ale ich własna praca, mówiąca o „modernistycznej estetyce transcendencji i epifanii”³, wskazuje na nostalgię czy też potrzebę epifanii, transcendencji i zamknięcia, dla których nie ma miejsca na płaskich powierzchniach i w wiecznej teraźniejszości postmodernizmu. Tak jak w przypadku prądów poprzedzających modernizm, jego relacja wobec następcy daleka jest od prostoty. To, co Frederic Jameson stosuje do każdego kulturowego czy historycznego okresu, jest szczególnie trafne w stosunku do modernizmu, jeśli uznać, że modernizm jest raczej zjawiskiem przejściowym niż okresem czy prądem. To, co desygnuje etykieta, „nie ‘wyraża’ jakiejś jednolitej prawdy - światopoglądu, stylu epoki czy zespołu kategorii strukturalnych charakterystycznych dla omawianego ‘okresu’ w całej jego rozciągłości”⁵. /Modernizm nie tylko rozwinął się z wielości innych zjawisk artystycznych, sprzeciwiał się im i antycypował jakąś wielość. Rozwinął się także z kompleksu doświadczeń społeczno-histo-tycznych, a wstrząs spowodowany przez nowoczesne miasto-giganta oraz wielką wojnę był po prostu najbardziej gwałtownym pośród nich.

Posuniemy się dalej, jeśli rozwiniemy trzecią strategię, obecną mniej lub bardziej wyraźnie w pracach o modernizmie lub modernistycznych awangardach pisanych przez Schwartza, LeRoy’a i Bcitz, Burgera, Jamesona, Renate Werner⁶, Jeffreya Herfa⁷ oraz Huyssena i Bathricka, a następnie spleciemy ich intuicje z tezą Dialeklik der Aujklarung (1947) Horkheimera

1

²⁹ B rad bury, McFarlanc, op. cit., s, 27; Fokkema, Ibsch, bp. cit, s. 2S.

2

   Por. Klaus R. Scherpe, „The City as Narrator The Modem Text in Alfred Dóblin's Berlin Alexanderplatz”, w: Huysscn, Bathrick, op. cit., s. 162-79, szczególnie s. 169. Esej Scherpe’a (s. 177, przyp. 10 oraz przyp. 1S) zawiera użyteczne informacje bibliograficzne dotyczące literatury przedmiotu, zajmującej się obrazem nowoczesnego (modernistycznego) miasta. Bibliografia wcześniejszych prac na ten sam temat pojawia się w: John Z. Guziowski, Yvonne Shikany Eddy, „Studies on the Modem Novel and the City; A Selected Chccklist", Modem Fiction Studies, tora 24,1978-9, s. 147-53.

3

   Zob. Richard Sheppard, „Kandinsky's oeuvre 1900-14: The Avant-garde as Rear-guard”, Word and Image, tom 6, nr 1,1990, s. 41-67.

4

   Listę podobieństw i różnic znaleźć można w; Has san, op. cii, s. 40-4.

5

Andreas Huyssen, „Paris/Childhood: The Fragmented Body in Rilke’s Notebook* of Maltę Laurids Brigge", w: Huyssen, Bathrick, op. cit., s. 113-41, s. 137.

g| Frederic Jameson, The Political Unconscious: Narrative as a SociallySymbo-HcAct,lthac* 1981, s. 27.

6

Renate Werner, „Das Wilhelminische Zeitalterals Literarhistorische Epoche". er. Jutta Kolkcnbrock-Netz, Gerhard Piumpe, Hans Joachim Schrimpf (red./ Wege der Uteraturwissenschaft, Bonn 1985, s. 211-31.

7

Jefłrey Herf, Reactionary Modemism: Technology, Culture, and Politics in Weimar and the Third Reich, Cambridge 1985.