86002 P1010011 (14)

90 Richard Sheppard

(1936)] Franza Kafki - uwypuklają przemożne poczucie owej obiektywnej problematiąue, lecz czynią to w kategoriach raczej mitologicznych, quasi-mitologicznych lub nad-realnych niż otwarcie nowoczesnych. Kolejna grupa utworów - takich jak Apokalyp-tische Landschafien |Krajobrazy apokaliptyczne (1913-14)] Ludwiga Meidnera czy najważniejsze poezje niemieckiego ekspresjo-nizmu - uwypukla obiektywną problematiąue przez użycie obrazów pochodzących z nowoczesnego, tj. miejsko-technologicz-nego świata.

Co więcej, teksty modernistyczne różnią się ogromnie co do stopnia złożoności sposobu zaprezentowania owej problimatiąue, wobec której stają, próbując znaleźć dlań rozwiązanie. Pewne utwory - jak poezja niemieckiego ekspresjonisty Augusta Stram-ma^{1 2} — odznaczają się poczuciem za wikłania i wielowymiarowości owej problematiąue, tak wielkim, że wypacza samo medium, którego się używa (w przypadku Stramma jest to język). Inne utwory -jak poezja niemieckich Aktywistów (1914-20), późne powieści La wieńce’a, np. The Plumed Serpent [Upierzony wąż] (1923—5), czy Heideggera Einfuhrung in die Metaphysik [Wprowadzenie do metafizyki (1935, drugie wydanie poprawione 1953)] — angażują się w subiektywną problematiąue, stosunkowo prostą, pomimo całego ciężaru ich pompatyczno-złowrogiej retoryki. I wreszcie, utwory modernistyczne różnią się znacznie co do natury i złożoności odpowiedzi, jakie dają na dostrzeganą problematiąue. Z jednej strony, jest bardzo prawdopodobne, że istotne dzieło modernistyczne - jak np. wiele wierszy Rilkego z Neue Ge-dichte czy twórczość wizualna Kandinsky’ego po 1910 - będzie się wiązało z wysoce złożoną reakcją na postrzeganą problematiąue, która ulega wyparciu, ukryciu czy „przesłonięciu” (yeilingf, co daje wrażenie obcowania ze sztuką dla sztuki w najczystszej formie. Jednocześnie, z drugiej strony, nadmiernie prosta percepcja owej problematiąue może, a nawet ma skłonności do wywoływania odpowiednio uproszczonej reakcji i generowania w ten sposób utworów, które w tej czy innej formie są utopijne lub nawet totalitarne, choć modernistyczne³.

Te zmienne były (często zapoznanym) źródłem debaty krytycznej obracającej się wokół przynajmniej dwóch osi: które utwory należą do kanonu modernizmu oraz jak istotny jest dany utwór lub autor modernistyczny? Choć takie debaty są ważne, chciałbym je pominąć w tym eseju na rzecz dwóch bardziej opisowych celów. Po pierwsze, chcę w wyżej zarysowanym kontekście sporządzić mapę najbardziej istotnych aspektów modernistycznej problematiąue, po drugie zaś, przedstawić listę ważnych sposobów, w jakie grupa twórców modernistycznych reagowała na postrzeganą problematiąue i próbowała znaleźć dlań rozwiązanie. Celem kreślenia takiej mapy nie jest wyeliminowanie pojedynczych tekstów jako niepotrzebnych. Ma ono raczej umieścić te teksty we wzajemnych relacjach, i w ten sposób dać czytelnikom pojęcie o problemach, jakie mogą w nich znaleźć, gdy odrzucą mapę — by wejść w same teksty.

MODERNIZM JAKO DIAGNOZA

W sercu problematiąue postrzeganej przez dużą liczbę wybitnych artystów i intelektualistów modernistycznych leży poczucie, w każdym konkretnym przypadku mniej lub bardziej wyraźnie formułowane i wyjaśniane, że współczesna kultura europejska doświadcza przewrotu w sferze podstawowych założeń i modeli pojęciowych, na których opierała się epoka liberalnego humanizmu. Choć najdalsze źródła tej epoki można prze-

1

   Por. Richard Sheppard, „The Poctry of August Stramm: A Suitable Case for Deconstruction”, w: Richard Sheppard (red.), New Ways in Germanistik, Oxford 1990,1.211-42.

2

   Na temat wagi pojęcia „przesłonięcia" u Kandinsky’cgo zob. Rosc-Carol Washton Long, Kandinsky: The Development of an Abstract Style, New York, Oxford 1980, s. 72-3, oraz Sheppard, Kandinsky 's oeuvre 190(1-14, s. 61.

3

^a Por. Peter Uwe Hohendal, „The Loss of Real i ty: Gottfned Benn’s Early Prosa", w: Huyssen, Bathrick, op. cit, s. 81-94, szczególnie s. 90-1.