P1010010 (15)

88 Richard Sheppard

nego Paryża ma tak przemożny wpływ na postać centralną tego tekstu, że ów wstrząs - jak pokazał Huyssen (zob. przyp. 33) — odsłania fragmentaryczną naturę jego własnej osobowości i czającą się w niej paranoję. Szalone miasto i wyważona z posad jaźń są wzajem dla siebie lustrzanymi odbiciami. W podobny sposób metonimiczni są Michael Fischer, drobny przedsiębiorca i Die Ermordung einer Butterblume |Morderstwo Jaskra] (ok. 1905) Dóblina; szaleniec z opowieści Heyma Der Irre [Psy-chof] (1911), psychopata wtopiony w krajobraz przemysłowy, oraz rysownik Anton Gross w Der Fali Gross [Przypadek Antona Grossa] (ok. 1920) Franza Junga. Każdy z nich jest przekonany o swoim szaleństwie, a jednocześnie powodują nim patologiczne pragnienia, których nie potrafi kontrolować, one zaś wiodą go do gwałtu na tym, co naturalne, niewinne i kobiece oraz, w ostatecznym rozrachunku, do samozniszczenia.

Ponieważ patrząc wstecz, jesteśmy w stanie rozumieć teksty modernistyczne w kontekście całościowym w sposób niedostępny wielu z ich twórców, istotnym się tu okazuje pojęcie problłmatiąue Althussera. W For Marx (1965)¹ Althusser dowodzi, że jakakolwiek tego typu problematiąue postrzegana jest subiektywnie i będzie mniej lub bardziej nieprzystawalna do obiektywnego stanu rzeczy (s. 67-9), a więc będzie miała tendencję do deformowania, zaciemniania czy tłumienia czynników nie do pogodzenia z pozycją epistemologiczną postrzegającego. Jeśli zastosować tę ideę do modernizmu, łatwo zauważyć, dlaczego zjawisko to jest tak różnorodne. Po pierwsze, z powodu elementów subiektywnych uwikłanych w dialektyczne spotkanie, które generuje wszelki konkretny tekst. Dwa teksty wywodzące się z tej samej obiektywnej problematiąue mogą się jawić jako nie powiązane na poziomie powierzchniowym². Po drugie, teksty będą się znacznie różnić w sposobach transkrypcji i uwypuklenia obiektywnej problematiąue, z której zostały wygenerowane. Tam, gdzie jedne wykażą się „wyraźną świadomością swych własnych ideologii”⁵⁷, inne zniekształcą, uproszczą lub wyprą, wreszcie zepchną w podziemie, „opanują” lub „zapomną” owe ideologie wraz z ich oparciem - obiektywną problematiąue⁵*. I tak, niektóre z tekstów modernistycznych -jak np. Vorfruhling (1892) |Przedwiośnie^S9] Hugo von Hofmannsthala, wczesna twórczość Gustava Klimta, czy wiersze Georga Trakla (1910-14) - pozwalają obiektywnej problematiąue modernizmu manifestować się tylko jako mniej lub bardziej mroczne przeczucia nadciągającego nieubłaganie zagrożenia. Inne — jak Die Vervirrungen des Zoglings Tórless (1902—3) |Niepokoje wychowanka Tórlessa (1965)] Musila -ujmują ową problematiąue w formie czegoś łatwiej przyswajalnego (kryzysu dorastania w tym konkretnym przypadku). Jeszcze inne - jak obrazy Egona Schielego Selbstbildnis mit Lampionfriichten [Autoportret z chińskimi lampionami] (1912), Mutter und Tochter [Matka i córka] (1913) oraz Liebesakt [Akt miłosny] (1915) - pokazują przerażone postaci ludzkie skręcające się w obronnych pozach, lecz nie dają tła, które by wskazywało przyczynę ich przerażenia. Następna grupa utworów -np. Petersburg (1911-13) Andrieja Biełego, A Kekszkalla her-ceg vara (1911) [Zamek Księcia Sinobrodego (1963)] Balńzsa i Bartoka, Der Tod in Yenedig (1911) [Śmierć w Wenecji (1963)]; Thomasa Manna czy Der Prozefi (1914) [Proces ^{3 4}

1

Luis Althusser, For Mam (1965), London 1977.

2

Por. Beebe, op. cit., s. 70.

3

ⁿ Por. Judith Ryan, „Each One as She May: Meianctha, Tonka, Nadja”, w: Huyssen, Bathrick, op. cit., s. 95-109, szczególnie s. 96.

Przykłady krytyków próbujących oddzielić subiektywnąproA/ćma/jgwe wpisaną w różne istotne dzieła modernistyczne od zreformowanej, zaciemnionej czy wypartej problimatiąue podaje Michael Long w: „The Politics of English Moder-nism: Elliot, Pund, Joyce", Edward Timms, Peter CoIIier (red.) Visions and Blue-prints: Avant-garde Culture and Radical Politics in Early Twentieth-Century Europę, Manchester 1988, s. 98-112, szczególnie s. 103-5; Barnów, op. cit, s. 12-13 i 20-1; Theodor W. Adomo „Gcorge und Hofmannsthal: Zum Briefwechsel: 1891-1906”, Prismen, Frankfurt/M. 1955, s. 232-82, s. 280-1; Jameson, op. cit.,

4

266 oraz Frederick Jameson, „Modemism and its Repressed: Robbe-Grillet as Anti-Colonialist”, Diacritics, tom 6, nr 2,1976, s. 13-14.

Hugo von Hoffmannsthal, Liryka: wiersze i dramaty. Tłum. L. Lewin, Watowa 1984, s. 33.