104S83

-----***<»*

nego Paryża ma tak przemożny wpływ na postać centralną w tekstu, że ów wstrząs - jak pokazał Huyssen (zob. przyp, 33^⁰ odsłania fragmentaryczną naturę jego własnej osobowości i jącą się w niej paranoję. Szalone miasto i wyważona z posu jaźń są wzajem dla siebie lustrzanymi odbiciami. W podobny sposób metommiczni są Michael Fischer, drobny przedsiębiorca : Die Ermonłung einer Butterblume [Morderstwo Jaskra] (₀^ 1905) Dóblina, szaleniec z opowieści Heyma Der Irre [/fy cAo/] (1911), psychopata wtopiony w krajobraz przemysłowy oraz rysownik Anton Gross w Der Fali Gross [Przypadek Antona GrossaJ (ok 1920) Franza Junga. Każdy z nich jest przekonany o swoim szaleństwie, a jednocześnie powodują nim patologiczne pragnienia, których nie potrafi kontrolować, one zaś wiodą go do gwałtu na tym, co naturalne, niewinne i kobiece oraz, w ostatecznym rozrachunku, do samozniszczenia.

Ponieważ patrząc wstecz, jesteśmy w stanie rozumieć teksty modernistyczne w kontekście całościowym w sposób niedostępny wielu z ich twórców, istotnym się tu okazuje pojęcie probUmatiąue Althussera. W For Mant (1965)⁵⁵ Althusser dowodzi. że jakakolwiek tego typu problematiąue postrzegana jest subiektywnie i będzie mniej lub bardziej nieprzystawalna do obiektywnego stanu rzeczy (s. 67-9), a więc będzie miała tendencję do deformowania, zaciemniania czy tłumienia czynników nic do pogodzenia z pozycją epistemologiczną postrzegającego. Jeśli zastosować tę ideę do modernizmu, łatwo zauważyć, dlaczego zjawisko to jest tak różnorodne. Po pierwsze, z powodu elementów’ subiektywnych uwikłanych w dialektyczne spotkanie, które generuje wszelki konkretny tekst. Dwa teksty wywodzące się z tej samej obiektywnej problematiąue mogą się jawić jako nie powiązane na poziomie powierzchniowym Po drugie, teksty będą się znacznie różnić w sposobach transkrypcji i uwypuklenia obiektywnej problematiąue, z której zostały wygenerowane. Tam, gdzie jedne wykażą się „wyraźną

^y L«S Ahhosser. For Man (1965), London 1977.

świadomością swych własnych ideologii” , inne zniekształcą, uproszczą lub wyprą, wreszcie zepchną w podziemie, „opanują" lub „zapomną” owe ideologie wraz z ich oparciem - obiektywną problematique^{1 2 3 4 5 6}*. I tak, niektóre z tekstów modernistycznych -jak np. Vorfrilhling (1892) [Przedwiośnie \ Hugo von Hofmannsthala, wczesna twórczość Gustava Klimta, czy wiersze Georga Trakla (1910-14) - pozwalają obiektywnej prohlć-matiąue modernizmu manifestować się tylko jako mniej lub bardziej mroczne przeczucia nadciągającego nieubłaganie zagrożenia. Inne - jak Die Vervirrungen des Ztiglings Tórless (1902-3) [Niepokoje wychowanka Tórlessa (1965)] Musi la -ujmują ową problematique w formie czegoś łatwiej przyswajalnego (kryzysu dorastania w tym konkretnym przypadku). Jeszcze inne - jak obrazy Egona Schiełego Selhstbildnis mii Lampionfriichten [Autoportret z chińskimi lampionami] (1912), Mutter und Tochter [Matka i córka] (1913) oraz Liebesakt [Akt miłosny] (1915) - pokazują przerażone postaci ludzkie skręcające się w obronnych pozach, lecz nie dają tła, które by wskazywało przyczynę ich przerażenia. Następna grupa utworów -np. Petersburg (1911-13) Andrieja Biełego, A Kćkszkalla her-ceg vara (1911) [Zamek Księcia Sinobrodego (1963)] Balazsa i Bartoka, Der Tod in Yenedig (1911) [Śmierć w Wenecji (1963)]; Thomasa Manna czy Der Prozefi (1914) [Proces

1

⁵⁷ Por. Judith Ryan, „Each One as She May: Melanctha, Tonka, Nadja”, w: Huyssen, Bathrick, op. cit., s. 95-109, szczególnie s. 96.

H Przykłady krytyków próbujących oddzielić t\A>\t\ccywn\problimatique wpisaną w różne istotne dzieła modernistyczne od zreformowanej, zaciemnionej czy wypartej problematiąue podaje Michael Long w: „The Politics of English Moder-nism: Elliot, Pund, Joyce”, Edward Timms, Peter Collier (red.) Visions and Blue-prints: Avant-garde Culture and Radical Politics in Early Twentieth-Century Europę, Manchester 1988, s. 98-112, szczególnie s. 103-5; Bamow, op. cit., s. 12-13

2

20-1; Theodor W. Adomo „George und Hofmannsthal: Zum Briefwechsel:

3

1891-1906”, Prismen, Frankfurt/M. 1955, s. 232-82, s. 280-1; Jameson, op. cit.,

4

s. 266 oraz Frederick Jameson, „Modemism and its Repressed: Robbe-Gnllet as

5

Anti-Colonialist”, Diacritics, tom 6, nr 2,1976, s. 13-14.

6

/ Hugo von Hoffmannsthal, Liryka: wiersze i dramaty. Tłum. L. Lewin, Warszawa 1984, s. 33.