25593 P1010017 (16)

102 Richard Sheppard

miotu zawarta jest w atakach na takich wybitnych liberałów, jak teolog David Friedrich Straufi oraz George Eliot (która przełożyła najszerzej znane dzieło StrauBa Dos Leben Jesu (1835-6) jako The Life of Jesus (1846)). Nietzsche utrzymywał, że to ona właśnie była jednym z owych „fanatyków moralnych”, którzy pozbywszy się Boga chrześcijańskiego, z tym większym uporem wierzyli w potrzebę trzymania się chrześcijańskiej moralności¹. Wedle Nietzschego natura ludzka jest u swych podstaw dionizyjska, rządzi nią amoralny bóg nierozumu i ciemności, który „przywodzi na myśl poczucie mrocznych sił podziemia wyłaniających się tajemniczo z Freudowskiej Nieświadomości jak i z mas Marksa, z Mrocznych Bóstw Lawrence’a jak też i ze śpiącego olbrzyma w Finnegans Wake czy bóstw i Sidhów u Yeatsa...”².

Jak sugeruje powyższy cytat, podobne idee można odnaleźć . w pracach Sigmunda Freuda, Carla Gustava Junga i Alfreda ' Adlera, z których każdy mniej lub bardziej otwarcie przyznawał się do długu wobec Nietzschego³. Od końca wieku osiemnaste- , go zachodnia nauka o zachowaniu ludzkim stopniowo zmie-rżała ku „psychiatrii dynamicznej”⁴. Jednak dopiero od przełomu wieków⁵, w okresie wysokiego modernizmu perspektywa ,

m^Cuo    ^v'*^ł-    Aslk^-Hca.

103

<Vv*w<l.\wo^&\

Problematyka modernizmu europejskiego ta zyskała szeroką akceptację w kołach intelektualnych, głównie w wyniku działań powstałej wokół Freuda szkoły psychoanalitycznej, która twierdziła, że zachowanie człowieka wymuszone jest przez moce nieświadomości. O nich zaś sądzono, że są irracjonalne i amoralne, tylko w stopniu ograniczonym poddają się kontroli świadomego rozumu i moralnych imperatywów; że są poznawalne, podobnie jak świat subatomowy, tylko w sposób pośredni, poprzez sny i neurozy; że wreszcie są wrogo nastawione wobec konwencjonalnej mądrości, ta zaś je ignoruje. Freud bardzo wcześnie pokazał, że jest świadom analogii między paradygmatycznym przemieszczeniem od Świadomości ku Nieświadomości dokonującym się właśnie w dziedzinie nauk o zachowaniu człowieka a kierunkiem, jaki obrały nauki fizyczne. Tak pisze w Die Traumdeutung (1900) [.Interpretacja snów]:

Das UnbewuBtc ist das eigentlich reale Psychischc, uns nach seiner inneren Natur so unbekannt wie das Reale der Aufienwelt, und uns durch die Dat en des Bewufitseins eben so unvollstdndig gegeben wie die Angaben unserer Sin-nesorgane.

(Nieświadomość to właściwie realna psychiczność, podług swej natury wewnętrznej nieznana nam w równym stopniu, jak realność świata zewnętrznego, dana nam podług danych świadomości w sposób równie niepełny, jak świat zewnętrzny dany jest nam podług danych naszych narządów zmysłowych^8S.

Trudno przecenić destrukcyjny wpływ nauk Freuda na dziewiętnastowieczne założenia dotyczące racjonalności i moralności właściwych naturze ludzkiej. Daleki od autonomii czy transcendencji właściwych ego w tradycji postkantowskiego idealizmu, człowiek okazał się zdany na łaskę elementarnych nieświadomych popędów, których natura mogła być poznana jedynie w sposób niedoskonały. Daleki od racjonalności, ^{6 7 8 9 10}

1

¹⁰ Friedrich Nietzsche, „Streifztige eines Unzeitgem8ssen", paragraf 5 w Góizen- i -Dammerung (1888), Werke, III, s. 993. [„Niewczesne dywagacje" w: Zmierzch bo- I iyszcz. Tłum. S. Wyrzykowski, Warszawa 1906, s. 69-70].

2

*' Spears, op. cit, s. 40.

3

Choć Freud zaprzeczał wczesnej znajomości dzieł Nietzschego, ostatnie bada- j nia pokazały, że nie była to prawda (zob. Anthony Storr, Freud, Oxford 1989, ] s. 120). Podstawa Adlerowskiej Psychologii indywidualnej w wychowaniu [tłum. ] M. Krenowska, Kraków 1946], pragnienie władzy, jest blisko spokrewnione z j Nietzsche "ańskim pojęciem woli mocy. W przypadku Junga wystarczy rzucić okiem na indeks jego Collected Works, by zdać sobie sprawę jak ważne były dla niego pisma Nietzschego, zwłaszcza Tako rzecze Zaratustra. Można by cytować Hennego Ellenberga: „Bardziej nawet niż Bachofen, Nietzsche może być uznany za wspólne ¹ źródło dla Freuda, Adlera i Junga” (w: The Discovery of the Unconscious, London 1970,8.276).    |

4

p EllenbeTger, op. cit

5

H Por. Scbwaitz, op. cit, s. 213.

6

Sigmund Freud, „Die Traumdeutung”, w: Gesammełte Werke, wydane przez

7

Annę Freud i Marie Bonaparte, 18 tomów, London-Frankfiirt/M. 1940-68, II/III,

8

1617-8. Wszystkie cytaty z oryginału niemieckiego prac Freuda odnoszą do odpo

9

wiedniego tomu tego wydania [przekład polski R. Reszke, Objaśnianie marzeń sen

10

nych, Warszawa 1996, s. 512].