071 (8)

podziałowi w myśl powyższej procedury), a wszystkie wydzielone elementy - morfy zostały przyporządkowane odpowiednim morfemom.

4.3.2. Semantyczne problemy analizy morfologicznej

Sformułowany wyżej (4.3.1.) warunek funkcjonalnej i formalnej tożsamości segmentu morfologicznego, powtarzającego się w różnych kontekstach, nakłada bardzo silne ograniczenia na podzielność morfologiczną wyrażeń językowych, jeśli wymóg tożsamości traktowany jest zbyt wąsko. Wyżej osłabiliśmy już warunek formalnej tożsamości segmentu, rezygnując z odwoływania się do tożsamości fonologicznej na rzecz tożsamości morfonologicznej segmentu. Dzięki temu np., uznając morfonologiczną tożsamość fonologicznie różnych segmentów /rfiast/ i /rheść/, możemy uznać morfologiczną podzielność formy mieście.

Osłabieniu musi ulec również wymóg tożsamości funkcjonalnej (znaczeniowej), jeśli chcemy uniknąć popadnięcia w rażącą sprzeczność między efektami formalnie przeprowadzonej analizy morfologicznej a naszą intuicyjną wiedzą

0    strukturze wyrażeń językowych. Podobnie jak na płaszczyźnie wyrażania (na płaszczyźnie formy językowej) konieczne okazało się rozróżnienie abstrakcyjnej podstawowej formy (podstawowej reprezentacji) jednostek językowych i konkretnych realizacji tej formy za pomocą środków fonologicznych, również na płaszczyźnie funkcjonalnej (znaczeniowej) istnieje potrzeba odróżnienia funkcji podstawowej (znaczenia podstawowego) morfemu i jego znaczeń konkretnych, uwarunkowanych kontekstowo i sytuacyjnie. Podstawowe znaczenie (podstawowa funkcja) morfemu jest zdeterminowana przez zespół funkcjonalnych opozycji, w jakie wchodzi dany morfem z innymi jednostkami podobnego rzędu. Np. podstawowa funkcja końcówki fleksyjnej -a ‘D. lp.’ jest zdeterminowana przez opozycje, w jakie ten morfem wchodzi z innymi rzeczownikowymi końcówkami fleksyjnymi. Funkcja podstawowa morfemu jest jego inwariantem znaczeniowym (zob. 4.2.2.), obecnym we wszystkich konkretnych wystąpieniach danego morfemu w tekście; obok niej jednak w konkretnych tekstowych użyciach morfemów pojawiają się składniki znaczeniowe o charakterze „nadwyżkowym”, niesystemowe, stanowiące konkretyzację, uszczegółowienie podstawowej funkcji morfemu, odpowiedzialne za nierzadko występujący w języku brak pełnej tożsamości znaczeniowej allomorfów jednego morfemu (zob. „Podstawowe pojęcia fleksji”, 2.3.2.).

Sformułowany wyżej (4.3.1.) wymóg tożsamości funkcjonalnej segmentów występujących w różnych kontekstach musi być rozumiany jako warunek tożsamości podstawowej funkcji (przy dopuszczalności różnic funkcjonalnych nie naruszających tej tożsamości).

Problem wariantów znaczeniowych morfemu jest szczególnie ostro widoczny przy analizie materiału słowotwórczego (występuje również w morfologii fleksyjnej. w której jednak zakres

1    charakter zmienności funkcji poszczególnych morfemów fleksyjnych jest podporządkowany wyraźnym regułom), gdzie zwłaszcza w niektórych typach słowotwórczych (zob. „Słowotwórstwo”) nieregularny semantycznie związek wyrazu motywującego i motywowanego jest zjawiskiem typowym. Np. porównanie derywatów z sufiksem -nik: błotnik, ręcznik, rocznik, ustnik, trawnik

71