129

129

Trzy główne opozycje poroczności bilnością wizji świata, oznacza preferencje dla wspólnotowego, a nie indywidualistycznego widzenia rzeczywistości.

Trzy główne opozycje potoczności

Styl potoczny wchodzi w trzy podstawowe relacje, które wyznaczają mu pozycję w systemie wariantów współczesnego języka polskiego.

Opozycja: potoczność a poetyckość to opozycja uniwersalna, oparta na znanej wszystkim językom i kulturom różnicy między życiem a sztuką, między działaniami praktycznymi a magicznymi. Jest to opozycja najstarsza, powstająca w najwcześniejszych stadiach dyferencjacji językowo--kulturowej, obecna już w ustnej postaci kultury i nieredukowalna w tym sensie, że nawet najmniej stylistycznie rozwinięty język dysponuje dwoma stylami, potocznym i poetyckim (patrz hasło: Styl artystyczny).

Opozycja: potoczność a naukowość ma zasięg ograniczony historycznie i kulturowo, jest związana z zaawansowanym stadium kultury, z powstaniem nauki i jej swoistych reguł konceptualizacji rzeczywistości, odmiennych od reguł potocznych (patrz hasło: Styl naukowy). Jest znamienna zwłaszcza dla kultury realizującej wzorce racjonalistyczne i pozytywistyczne, a więc dla XIX- i XX-wiecznej kultury miejsko-przemysłowej. Wiedza i język naukowy bazują na wiedzy i języku potocznym.

„Wiedza potoczna wyrażona w zwykłym języku codziennym, obarczonym różnego rodzaju wadami, stanowi zasób cennego materiału, który nauka wykorzystuje, przetwarzając go i uszlachetniając, a w końcu zaś włączając do zespołu krytycznie rozważonych i uznanych twierdzeń. [...] Zdania języka potocznego, zawierające nieusystematyzowaną wiedzę, przeradzają się w należycie uzasadnione twierdzenia naukowe; pojęcia nieostre, wieloznaczne, chwiejne zostają na nowo zdefiniowane i zaopatrzone w ściślejsze, bardziej operatywne kryteria stosowalności; często zastępuje się je pojęciami metrycznymi, które pozwalają na formułowanie praw stwierdzających ilościowe zależności między zjawiskami. [...] Proces przeistaczania się nieścisłych pojęć potocznych w doskonalsze, często metryczne pojęcia naukowe zachodził - rzecz jasna - od wieków. Świadoma refleksja metodologiczna nad tym procesem jest osiągnięciem nowszym” (Pawłowski, 1977, s. 33-34; por. też Gajda, 1990, s. 23-27).

Wzajemne relacje obu tych stylów językowych na płaszczyźnie poznawczej polegają nie na wyższości jednego nad drugim, lecz na tym, że język i myślenie naukowe w stosunku do języka i myślenia potocznego mają charakter węższy, rezydualny.

„Racjonalności naukowe występują jako trwałe cechy i jako usankcjonowane ideały tylko w działaniach rządzonych przez nastawienie naukowego teoretyzowania. Swoistą cechą działań rządzonych przez nastawienie codzienne jest nieobecność tych racjonalności zarówno jako stałych cech, jak