13

VI. Sumienie jako norma moralności.

1. Co to jest sumienie?

Jest to subiektywna norma moralności. To własny osąd co w dauej chwili powinienem czynić, co jest zgodne z prawdą o dobru i moralnym prawem. Sumienie dotyczy osądu konkretnego czynu.

2. Rodzaje sumienia:

•    sumienie szerokie

•    sumienie przytępione

•    sumienie fa ryżej s kie

•    sumienie skrupulanckic ■ sumienie prawdziwe

•    sumienie fałszywe o sumienie pewne

Sumienie przed- i po-uczynkowe (prospektywne i retrospektywne).

Podstawą tego rozróżnienia jest to, czy czyn podlegający ocenie sumienia ma dopiero być spełniony, czy też już został dokonany.

Sumienie przed u czyn ko we pełni istotną rolę rozstrzy gającą o tym, czy podjąć, czy tez zaniechać czynu.

Sumienie pouczynkowc jest reakcją sumienia na czyn już spełniony. Dokonuje ono jakby wtórnej oceny czynu (pierwotną dokonało sumienie przed uczynkowe). Wyraża aprobatę lub dezaprobatę dla spełnionego czynu.

Sumienie prawdziwe i sumienie błędne

Podstawa tego podziału jest stosunek sądu sumienia do norm obiektywnego porządku moralnego. Jeżeli subiektywny osąd sumienia jest zgodny z obiektywną prawdą moralną -wtedy sumienie jest prawdziwe.

Sumienie błędne występuje w różnych postaciach. Do najczęściej spotykanych należą:

Sumienie szerokie - przejawiające skłonność do zupełnie nieuzasadnionego pomniejszania własnych    win

i wykroczeń.

Sumienie ciasne - jest z kolei przeciwieństwem szerokiego i charakteryzuje się skłonnością do nieuzasadnionego powiększania win.

Swoistą kombinacją sumienia szerokiego i ciasnego - ale w odwrotnych jakby proporcjach -jest tzw. faryzcjskic sumienie. Wyolbrzymia się tu drobne sprawy i obowiązki, a lekceważy istotne.

Jeszcze inną odmianą sumienia błędnego jest sumienie skrupulanckie. Skrupulat to człowiek przesadnie lękliwy, przeżywający mocne - a nieuzasadnione - wyrzuty sumienia, trwający niemal permanentnie w stanie lęku i niepewności o czystość swego sumienia.

Sumienie zawikiane (conscicnlia perplexa) - zachodzi wówczas, kiedy człowiek nic jest zdolny do przezwyciężenia trudności sądząc, że jakkolwiek postąpi - postąpi źle.