081 (6)

leksemu książka, leksem książkowy jest wyprowadzalny z leksemu książka na podstawie reguł derywacyjnych języka polskiego.

Spójrzmy z kolei na charakter opozycji między zbiorem wyrazów tekstowych {książka, książce, książkę, książką} - z jednej strony, a zbiorem {książek, książkom, książkami, książkach} - z drugiej. Również tu, między dowolnym elementem zbioru {książka, ...} a dowolnym elementem zbioru {książek, ...} zachodzi pewna stała opozycja: przy wspólnej dla elementów obu zbiorów funkcji ‘„książka, rzeczownik’ elementom tylko pierwszego zbioru przysługuje funkcja ‘liczba pojedyncza’, podczas gdy tylko elementom zbioru drugiego przysługuje funkcja ‘liczba mnoga’. Istotna różnica między charakterem opozycji istniejącej z jednej strony między zbiorem {książkowy, ..., książkowymi} a zbiorem {książka, ..., książkach), z drugiej zaś między zbiorem {książka, książce, ...}, a zbiorem {książek, .... książkach, ...}, polega na tym, że tylko w tym drugim wypadku opozycja ma charakter obligatoryjny, jest kategorialna (zob. 2.5.3.). Tylko w tym ostatnim wypadku jest to opozycja fleksyjna, w pierwszym zaś - słowotwórcza.

Między obu powyższymi sytuacjami zachodzi również różnica o charakterze formalnym, dotycząca charakteru morfologicznych wykładników opozycji funkcjonalnych: w wypadku KSIĄŻKA-KSIĄŻKOWY mamy do czynienia z odrębnym sufiksalnym wykładnikiem ow, podczas gdy

w wypadku {książka, .... książce} - {książek.....książkach) brak odrębnego afiksu - wykładnika

kategorii liczby (poszczególne końcówki kumulują, skupiają funkcję wykładnika kategorii przypadka i liczby). Nie jest to jednak różnica istotna. Z jednej bowiem strony, np. w wypadku leksemów typu AMERYKANIN, można mówić o odrębnych wykładnikach morfologicznych kategorii liczby AN 1p.’-0 ‘Im.’, z drugiej zaś w wypadku derywacji paradygmatycznej (zob. ..Słowo-twórslwo”), mimo słowotwórczego charakteru tej relacji, brak odrębnego afiksalnego wykładnika stosunku motywacji (markiz, r. m. - MARKIZA, r. ż.).

Nie zawsze jednak jednoznaczne rozgraniczenie opozycji fleksyjnych od słowotwórczych, a tym samym rozgraniczenie fleksji od derywacji, jest łatwe. Istnieje szereg klas form gramatycznych, odznaczających się często bardzo wysokim stopniem regularności funkcjonalnej i strukturalnej, stanowiących swego rodzaju pogranicze fleksji i derywacji. Statusem tych klas form gramatycznych zajmiemy się nieco bliżej.

5.2. CZASOWNIK 5.2.1. Imiesłowy

Stosunkowo najwięcej problemów wiąże się z rozgraniczeniem fleksji czasownika i derywacji odczasownikowej. Komentarza wymagają imiesłowy i rzeczowniki odsłowne typu chodzenie, bicie (co do tych ostatnich zob. „Słowo-twórstwo”); niejednoznaczny jest również status opozycji aspektowej.

Imiesłowy - przymiotnikowe: czynny - chodzący, piszący, pytający, brer-ny - pisany, zapylany, przeniesiony, pity oraz przysłówkowe: współczesny - pisząc, chodząc, pytając i uprzedni - napisawszy, zapytawszy, pobladłszy, przeniósłszy mają znaczenie leksykalne tożsame z odpowiednimi formami osobowymi czasownika, różnią się jednak od nich zasadniczo swoją powierzch-

6 — Gramatyka... 81