162 63

Nutaępuk fluotfiiL że łjnpb pojmh się także po zjedzeniu tro-sum<eŁ mail i poafetoriSs* tez ba-aoówj. pA leż po zjedzeniu truskawek, rutiic ;    te pturitaifr*). Ni podsutie lej obserwacji wyprowadza

raos    ze przypuszczalnie alergenem są truskawki

kmaam fedymtj różnicr. leżeii sktid wieki okoiicznoSci A. B. C D. ... ‘yssfi’ uftew.ąa nas ziarnisto Z. itawniasł przy braku okoliczności A i ejc nMCJ Cwr    rteaokiadi B. C. D, zjawisko Z nie występuje, to wolno

ua lej podane uznać, że A pozostaje w ścisłym związku z Z. Schemat lego nzmoiaiu można przedstaw ić następująco;

ABCD Z -B CD

Zanem: A ma ścisły związek z Z

On np dyrygent chora męskiego usłyszał, że w barytonach, gdzie śpiewają Andrzej, Bernard, Cezar)' i Daniel, ktoś fałszuje powodując brak harmonii Poprosili więc najpierw Andrzeja, aby przez chwilę nie śpiewał. Kiedy chór ponownie wykonał dany fragment utworu, okazało się, że tym razem nie byk) żadnego fałszywego tonu i wszystkie akordy brzmiały czysto. Na tej podstawie dyrygent maże wyprowadzić wniosek, że przypuszczalnie to właśnie Andrzej fałszował.

karton zmian lowarzjtyfcyck. Jeżeli wśród wielu okoliczności A, B, C, D, — w jakich zachodzi interesujące nas zjawisko Z. pewnej zmianie zjawiska Z stałe towarzyszy zmiana jednej tylko okoliczności np. A, to wolno na tej podstawie uznać, że A pozostaje w ścisłym związku z Z.

Schemat tego rozumowania można przedstawić następująco;

ABCD    Z

ABCD    Z

Zatem: A ma ścisły związek z Z

Oto np. wójt zauważył, że w jego gminie wraz z gwałtownym wzrostem bezrobocia (przy nie zmienionych innych okolicznościach) gwałtownie wzrosła przestępczość. Na tej podstawie dochodzi on do przekonania, że prawdopodobnie bezrobocie ma istotny związek z przestępczością.

Kiedy badane zjawiska dają się dokładnie mierzyć, wówczas kanon zmian towarzyszących pozwala wykrywać pewne zależności funkcjonalne, które można wyrazić w postaci równania. Tak np. doszło do sformułowania prawa Ohma, Które wyraża ścisłą zależność pomiędzy natężeniem prądu a jego napięciem.

Analizując indukcje eliminacyjna z pańk&i widzenia feerii ntaacmi u-leży stwierdzić, że same schematy rozumowań aedbg fcaaaaSw jedynej zgodności i jedynej różnicy są deddcyge, a więc niezawodne. Pierwsza pooWa sonowi tu bowiem alternatywę hipotez. A.B . C . D., iiaąfryi.* pmlsti eliminują wszystkie hipotezy z wyjąduem jednej: -B a -C a -D. a stąd na podstawie reguły opuszczania alternatywy wynika prawdziwość iapotezy A Oczywiście ta niezawodność schematów nie gwarantuje jednak -aaduwofc-wniosku, gdyż zawarty w kanonach Milla opis postępowania badawczego stanowi dalece posuniętą idealizację. która w praktyce prawie nigdy nie mott zostać zrealizowana. W rzeczywistości nie da się przecież stwierdzić, ze to jedynie A występowało zawsze przy występowaniu Z bądź też, Ir płynie A nie występowało, gdy nie pojawiło się Z. Dlatego kanony Mdła można stosować tyko z pewnym przybliżeniem. Aby zmniejszyć niebezpieczeństwo błędu, można przy badaniu tego samego problemu stosować kitka różnych metod rozumowania, np. łącząc kanon jedynej zgodności z kanonem jedynej różnicy. Mimo swej zawodności, indukcja eliminacyjna odgrywa ważną rołę w naukach empirycznych.

Tzw. indukcja matematyczna jest w rzeczywistości rozumowaniem dedukcyjnym. Polega ono na zastosowaniu reguły, zgodnie z którą: jeżeli jakaś własność F przysługuje liczbie 1 i jeżeli przysługuje ona liczbie k. to przysługuje ona także liczbie k + 1. wówczas własność F przysługuje każdej liczbie naturalnej.

3.3.3. Wnioskowanie przez analogię i wnioskowanie statystyczne

Omówione typy rozumowań były albo dedukcyjne, albo redukcyjne, gdyż właściwa (czy autentyczna) indukcja, jaką jest indukcja enumeracyjna niezupełna, stanowi pewną szczególną odmianę redukcji. W obydwu tych typach rozumowań zachodzi wynikanie logiczne: w dedukcji - od przesłanek do wniosku, w redukcji zaś - od wniosku do przesłanek. Jednak w naukach empirycznych istnieją również takie rozumowania, w których wynikanie logiczne nie zachodzi w żadnym kierunku. Należą do nich wnioskowane przez analogię i wnioskowanie statystyczne.

Wnioskowanie przez analogię jest to taki rodzaj rozumowania, w którym na podstawie przesłanek stwierdzających, że jakieś kolejno napotkane przedmio-

163