063

Kształtowanie się społeczeństwa 63

i który sprawi, że nawet głuchy wysłucha go.

Śpię z oczami zamkniętymi na słowa, które wędrują daleko,

podczas gdy inni cierpią przez nie na bezsenność i współzawodniczą ze sobą.

[...]

Jakim to językiem ci podlecy, ani Arabowie ani Persowie, wygłaszają przed tobą swoją poezję?

To jest wymówka skierowana do ciebie, ale wypływa ona z miłości do ciebie; jest wysadzana perłami, a te perły to moje słowa¹.

Poeci kontynuowali starą tradycję, natomiast pisanie prozy arabskiej było czymś nowym. Koran był pierwszym dziełem prozatorskim zredagowanym w wysokim języku arabskim (a w każdym razie pierwszym, które przetrwało), a nowe dzieła powstały jako w pewnym sensie naturalna konsekwencja istnienia Koranu². Zaczęto gromadzić i spisywać opowieści o Proroku i zwycięstwach Arabów, a popularni kaznodzieje stworzyli retorykę mieszczącą się w ramach tematyki islamu. Stosunkowo późno pojawił się nowy gatunek prozy artystycznej, podejmującej motywy przejęte z innych kultur; jednym z najwcześniejszych i najsłynniejszych tego przykładów jest Kalila i Dimna, zbiór moralizujących bajek z życia zwierząt, wywodzących się z sanskrytu i przełożonych na arabski za pośrednictwem pahlawijskiego przez abbasydzkiego urzędnika pochodzenia irańskiego - Ibn al-Mukaffę (ok. 720-756).

Ibn al-Mukaffa był typowym przedstawicielem zarabizowanych i zislamizo-wanych sekretarzy, którzy do arabskiego wnosili idee i gatunki literackie, pochodzące z ich własnej odziedziczonej tradycji. Obok nich istniała inna grupa pisarzy, których inspirował wielki świat, powstały w wyniku szerzenia się islamu i jego imperium: wielość ludów i krajów, nowy typ ludzkich charakterów, nowe problemy moralności i zachowań. Próbowali spojrzeć na to w świetle norm nowej wiary muzułmańskiej i wyrazić w przyjemnej formie literackiej. Wśród praktyków tego nowego typu literatury zwanego adabem wybija się Al-Dża-hiz (776/7-868/9), jako żywo reagujący na rzeczywistość autor o szczególnie szerokim horyzoncie zainteresowań, operujący przy tym doskonałym językiem. Jego korzenie sięgały afrykańskiej rodziny pochodzenia niewolniczego związanej z plemionami arabskimi, całkowicie zarabizowanej. Wychował się w Al--Basrze, później pozyskał sobie patronat kalifa Al-Mamuna. Jego ciekawość intelektualna sięgała bardzo głęboko, a dzieła są zbiorami rzadkich i ciekawych zagadnień dotyczących świata ludzi i przyrody: krajów, zwierząt, dziwactw istot ludzkich. Pod tym wszystkim kryje się komentarz moralny dotyczący przyjaźni i miłości, zazdrości i dumy, skąpstwa, kłamstwa i szczerości:

1

   Thniże, s. 322-355, przekład angielski: s. 70-74.

2

   Ścisłe mówiąc proza Koranu ma charakter poetycki, często jest rymowana (po arabsku ten gatunek nazywa się sadź) - (przyp. tłum.).