065

Kształtowanie się społeczeństwa 65

ukształtowało się kilka gatunków literackich: zbiory hadisów, biografie Proroka, zbiory biografii tych, którzy przekazywali hadisy; wreszcie dzieła historyczne, w których spisane zostały gęsta Dei, działania boskiej opatrzności w jego społeczności, zawierające elementy narracji oparte jednak na solidnych faktach. Wynalazek kalendarza muzułmańskiego, zapewniający chronologię datowania od hidżry, stworzył ramy, w których można było rejestrować wydarzenia.

Tradycja spisywania historii osiągnęła dojrzałość w wieku IX, kiedy to powstały kroniki o znacznie szerszym zakresie, zawierające lepsze rozumienie historii, autorstwa Al-Balazuriego (zm. 892), At-Tabariego (839-923) i Al-Ma-sudiego (zm. 956). Dla tych pisarzy temat stanowiła cała przeszłość islamu, a czasami wszystko, co ich zdaniem było ważne dla dziejów ludzkości. I tak Al-Masudi zajmuje się kronikami siedmiu starożytnych ludów, które w jego przekonaniu miały prawdziwe dzieje: Persów, Chaldejczyków, Greków, Egipcjan, Turków, Indusów i Chińczyków. Należało uporządkować wielką masę informacji. W przypadku dziejów islamu historię spisywano według lat, w wypadku innych - podstawę stanowiło panowanie królów. Informację trzeba też było oceniać krytycznie. Najoczywistsze kryterium stanowił isnad, czyli łańcuch świadków jakiegoś wydarzenia i określenie, w jakim zakresie można ufać ich wiadomościom. Istniały też inne sposoby: przekazana informacja mogła być uznana za prawdopodobną albo nieprawdopodobną w świetle ogólnego pojmowania tego, jak władcy postępowali i jak się zmieniały społeczeństwa.

Inny autor, Al-Biruni (973 - ok. 1048), jest wyjątkową osobowością, jeśli chodzi o zakres zainteresowań. Jego słynne dzieło Tahkik ma li-l-Hind (Dzieje Indii) stanowi zapewne największą próbę, wyjścia poza świat islamu, podjętą przez arabskiego autora, i przejęcia wszystkiego, co wartościowe w innej tradycji kulturowej. Jego dzieło nie jest polemiką, co autor wyraźnie stwierdza we wstępie:

Nie jest to dzieło kontrowersji i dyskusji, które prezentowałoby argumenty przeciwnika i oddzielałoby to, co błędne od tego, co prawdziwe. Jest to bezpośrednie sprawozdanie, prezentujące opinie Indusów, uzupełnione tym, co mówili Grecy na podobne tematy, przez co możliwe staje się porównanie¹.

Najtrafniej jak to było możliwe, przedstawił indyjską myśl religijną i filozoficzną:

Opisując to, co jest w Indiach, wspominamy tamtejsze przesądy, chcielibyśmy jednak zwrócić uwagę, że są to sprawy dotyczące wyłącznie ludzi pospolitych. Ci, którzy

1

Muhammad Abu Ar-Rayhan al-Biruni, Tahąią ma li-l-Hind, Hyderabad 1958, s. 5; przekład angielski: E. Sachau, Alberuni’s India, Londyn 1888, t. I, s. 7.